Tanım

Sağlıklı her kadının leğen kemiği boşluğunda (pelvis) sağ ve sol olmak üzere iki yumurtalığı (over) vardır. Üreme çağındaki, kadınlarda her ay bir yumurta, yumurtalıklardan gelişerek atılır (yumurtlama).

Yumurtalık kistleri sık rastlanan bir durumdur. Sıklıkla üreme çağında görülür çünkü  çoğu yumurtalık kisti fonksiyoneldir; yani, yumurtlama veya gebelik sürecine ait hormonal değişiklikler sonucu oluşur. Yumurtalık kistlerinin çoğu benigndir (iyi huylu). Nadiren malign (kötü huylu) karakter gösterirler.  

Şikayetler

Yumurtalık kisti olan çoğu kadında hiçbir şikayet yoktur. En sık kistin olduğu tarafta ağrı, bası hissi veya dolgunluk hissi olur. Kiste bağlı ağrı künt veya keskin, aralıklı veya bazı aktiviteler sırasında olabilir. Anormal vajinal kanama da diğer sık şikayetlerdendir.

Komplikasyonlar

Çoğunlukla büyük olan (>5 cm) yumurtalık kistlerine bağlı komplikasyonlar görülür. Torsiyon ve rüptür acile başvuru gerektiren durumlardır. Torsiyon, yumurtalığın bağları etrafında dönmesi sonucu dolaşım bozulmasına bağlı gelişen, geç kalındığında yumurtalık kaybına neden olabilen bir durumdur. Rüptür ise kanamaya bağlı şok nedeni olabilir. Özellikle menopoz sonrası gelişen kistlerde malignite riski artar.

Yumurtalık kist çeşitleri

Yumurtalık kistleri 2 ana grupta incelenir:

1. Fonksiyonel yumurtalık kistleri: En sık görülen kistlerdir. Normal adet döngüsü fonksiyonu sonucu gelişirler. Genellikle zararsızdırlar, nadiren ağrıya neden olurlar ve sıklıkla 2-3 adet döngüsü sonrası kendiliklerinden gerilerler. Bazen yumurtlama olmazsa, folikül içinde sıvı biriktirek ‘folikül kisti’ oluşur. Çatlayan folikül kesesi yumurtlama sonrası vücud tarafından yok edilemezse, geride kalan kesecik içinde sıvı birikerek ‘korpus luteum kisti’ oluşur.

2. Patolojik yumurtalık kistleri: Yumurta gelişimini sağlayan hücreler veya yumurtalığın dış yüzeyini örten hücrelerden gelişir. Çoğu benigndir. İki ana mekanizma ile gelişirler:

1. Anormal hücre büyümesi sonucu: Sık görülenler bu grupta:

• Dermoid kistleri: Teratom’ adı da verilen bu yumurtalık kistleri sıktır. Bazen diş, saç, kıl veya yağ dokusu gibi vücudu oluşturan değişik dokuları içerirler.
• Kistadenom: Yumurtalık dış yüzeyi kaynaklı olup çok büyük boyutlara kadar büyüyebilir. Sıklıkla benign karekterde kistlerdir.
• Kanser: Yumurtalık kistlerinde kötü huylu kanser olma oranı %1’dir.

1. Altta yatan bir hastalığa bağlı gelişen yumurtalık kistleri: En sık görülenler:

• Polikistik over sendromu (PCOS): Tekrarlayıcı şekilde yumurtalama olmazsa, birçok küçük yumurtacık gelişir. Bu küçük kistler gerilemez.
• Endometrioma: Yumurtalıkda yer alan endometriotik odak, zamanla kanaya kanaya ‘Çikolata kisti (endometrioma)’ haline dönüşür.

Risk faktörleri

Yumurtalık kistleri düzenli adet gören kadınlarda daha sık görülür. Menopoz sonrası daha az rastlanan  kistlerde kanser riski daha yüksektir. Şu durumlarda yumurtalık kist görülme riski artar:

• Hormon bozukluğu: Yumurtlamaya engel olan durumlar, örneğin, hipotiroidi.
• Gebelik: Gebeliğin devamlılığını sağlayan korpus luteum kistik bir hal alabilir.
• Endometriozis: Yumurtalıkta endometriozis ‘çikolata kisti’ne neden olabilir.
• Pelvik enfeksiyon: Tüp veya yumurtalıkları içine alan abse oluşumuna neden olabilir
• Daha önce yumurtalık kist hikayesi: Bir yumurtalık kisti oluşmuşsa başka kist oluşma riski de artar.
• İnfertilite tedavisi: Yumurtlama tedavisinde kullanılan birçok ilaç yan etki olarak yumurtalık kistine neden olabilir.
• Tamoksifen kullanımı: Meme kanseri tedavisinde kullanılan tamoksifen yumurtalık kistlerine neden olabilir.

Tanı

Çoğu yumurtalık kisti rutin jinekolojik muayene sırasında veya başka nedenlerle çekilen batın görüntüleme yöntemlerinde şans eseri saptanır. En sık jinekolojik muayene sırasında yapılan ultrason ile konur. Ultrason ile kistin boyut, içerik, iç yapısı ve damarlanması gibi birçok özelliği tarif edilir. Bazen kist içeriği ve komşu organlarla ilişkisini daha iyi tanımlamak için MR veya BT istenebilir. Kan testleri olarak gebelik testi, kistin yapısını daha ayırt edici özellikleri saptamamızı sağlayan tümör belirteçleri istenir. Gereğinde tanı için operasyon ile alınan  biyopsi materyalinin patolojik incelemesi ile konur.

Tedavi seçim kriterleri

Yumurtalık kistlerinde tedavi gereği kistin komplikasyon çıkarma riski, kişinin yaşı ve menopoz durumu ve şikayete göre belirlenir.

Tedavi seçenekleri

Yumurtalık kistlerinde tedavi seçenekleri şunlardır:

• Takip: Çoğu yumurtalık kisti fonksiyonel olduğundan birkaç ayda kendiliğinden geriler. Ultrasonla takip edilerek gözlemlenir. Kist aynı kalabilir, gerileyebilir ve hatta kaybolabilir.
• Doğum kontrol hapları: Bu ilaçlar bazı tip kistlerin büyümesini durdurur.
• Cerrahi: Kadınların %5-10’u yumurtalık kisti nedeniyle opere olur. Bu kistlerin %13-21’i kanserdir. Menopoz sonrası kanser riski daha yüksektir. Yapılacak ameliyat şeklini belirleyen faktörler şunlardır:
  • Kistin boyutu
  • Yaş
  • Çocuk sahibi olma isteği
  • Ailede meme veya yumurtalık kanseri öyküsü

Kistin hepsi çıkartılabilir (kistektomi). Bazen tüm yumurtalığın alınmasına (ooferektomi) gerekebilir.  Açık cerrahi (laparotomi) veya kapalı cerrahi (laparoskopi) uygulanabilir. 

Önlemler

Yumurtalıkta kist gelişimini önlemek mümkün değilse de düzenli jinekolojik muayene ile erken tanı koymak mümkündür. Benign yumurtalık kistleri kanserleşmez. Ancak, yumurtalık kanseri, yumurtalık kist şikayetlerini taklit edebilir. Bu yüzden, rutin yıllık jinekolojik muayene yanında şu bulgular varsa mutlak doktorunuza haber vermelisiniz:

• Adet düzeni ve kanama miktarında değişiklik
• Devam eden pelvik ağrı
• İştahsızlık
• Açıklanamayan kilo kaybı
• Karında dolgunluk veya bası hissi
• Karında şişkinlik
• Sık idrara çıkma hissi

Doğurganlık

Tipik olarak yumurtalık kistlerinin gebe kalma şansına olumsuz etkisi yoktur. Ancak bazen kist oluşumuna neden olan hastalık gebe kalmayı zorlaştırabilir.

Gebelikte yumurtalık kisti

Gebelik sırasında yumurtalık kistlerine sık rastlanır.  Bu yüzden ilk muayenede saptanan tüm yumurtalık kistleri gebelik boyunca takip edilmelidir.