Rahim sarkması nedir?
Rahim, leğen boşluğu içinde çeşitli kas ve bağların desteği ile yerinde durur. Leğen boşluğun (pelvis) alt kısmını (tabanı) döşeyen kas ve bağların çeşitli nedenlerle zayıflaması ve gevşemesi sonucu yeterli destek sağlayanamaz. Buna bağlı olarak rahim aşağıya, vajen içine doğru yer değiştirir; adeta aşağı doğru kayar. Bu duruma ‘rahim sarkması’ denir. En sık menopoz döneminde vajinal doğum yapmış kadınlarda görülür.
Kaç çeşit rahim sarkması vardır?
Bağ dokusu desteğinin kaybı ile rahim çeşitli derecelerde sarkar:
- Derece: Sadece rahim ağzı vajene doğru yer değiştirir.
- Derece: Rahim ağzı vajen girişine kadar sarkmıştır.
- Derece: Rahim ağzı vajenden dışarı çıkmıştır.
- Derece: Tüm rahim vajenden dışarı çıkmıştır. Artık tüm destek dokuda zayıflık söz konusudur.
Rahim sarkması şikayetleri nelerdir?
Hafif derecede sarkma şikayete neden olmaz. Sıklıkla şikayetler sabah daha azdır ve gün içinde ilerler. Orta ve ağır derecedeki rahim sarkmasına bağlı şikayet ve bulgular şunlardır:
- Kasıklardan aşağıya doğru ağırlık veya çekme hissi
- Vajenden bir şey düşüyormuş hissi
- Küçük bir topun üstüne oturuyormuş hissi
- Vajende gevşeklik hissi
- Vajenden dışarı sarkan kitle
- İdrar şikayetleri: idrar kaçırma veya tam mesaneyi boşaltamama
- Barsak hareketlerinde (dışkılamada) sorunlar
- Alt bel ağrısı
- İlişki sırasında ağrı
- Yürürken rahatsızlık hissi
- İleri derecede rahim sarkması vajeni de beraber sürükleyeceğinden, bu sürüklenen vajen dokusunun kıyafetlere sürtünmesi sonucu yüzeyel yaralar oluşur, bunlar kanar veya enfekte olabilir.
Rahim sarkması neden olur?
Leğen boşluğu (pelvis) tabanındaki kas ve bağ dokusunun zayıflığına neden olan etkenler şunlardır:
- Gebelik
- Zor vajinal doğum
- Travmatik doğum
- Müdahaleli (vakum) doğum
- İri bebek
- Obezite
- İleri yaş ve menopoz
- Kronik kabızlık
- Kronik öksürük veya bronşit
- Tekrarlayıcı ağırlık kaldırma hareketleri
- Leğen boşluğu (pelvis) ameliyat öyküsü
- Ailede bağ dokusu zaafiyeti öyküsü
- Beyaz ırk
Rahim sarkmasına eşlik eden başka organ sarkması var mıdır?
Rahim sarkması sıklıkla diğer leğen boşluğu (pelvis) organlarının sarkması ile beraberdir. Çünkü bu yapıları yerinde tutan dokular ortaktır. Hepsi leğen boşluğunun tabanını (pelvik taban) döşeyen bağ dokusu ile desteklenir. Şu sorunlar rahim sarkmasına eşlik edebilir:
- Vajen üst ön duvarında zayıflık sonucu mesanenin bir kısmı vajene doğru fıtıklaşır. Buna ‘mesane (idrar torbası) sarkması’ (sistosel) denir. Sık idrara çıkma, idrar kaçırma, idrara zor yetişme veya tam mesane boşalamaması gibi şikayetlere neden olur.
- Vajen üst arka duvarında zayıflığa bağlı ince barsakların bir kısmı vajene doğru fıtıklaşır. Bu duruma ‘enterosel’ denir. Bir çeşit vajen fıtığıdır. Ayakta dururken oluşan aşağı çekilme hissi uzanınca geçer.
- Vajen alt arka duvarında zayıflığa bağlı barsağın son kısmı olan rektum vajene doğru fıtıklaşır. Buna ‘rektosel’ denir. ‘Vajinal fıtık’ olarak da adlandırılır. Barsak hareketlerinde zorlanma olabilir. Hatta gaita boşaltmak için vajenden arkaya doğru parmakla ittirmek gerekebilir.
Rahim sarkması tanısı nasıl konur?
Hastanın şikayeti, öyküsü ve fizik muayene sıklıkla tanıda yeterlidir. Hem ayakta hem de sırtüstü uzanarak hastaya öksürme veya ıkınma hareketleri yaptırılır. Böylece, karın içi basınç artışının leğen boşluğu döşemesinin desteklediği organlardaki (mesane, rahim, makat) etkisi gözlemlenir. Bazen idrar yolu şikayetleri için üriner sistem ultrasonu veya kontrast madde verilerek gözlemlenen idrar yolları incelemesi olan intraveniz pyelografi (IVP) gerekebilir. Gereğinde diğer organ sarkmaları için pelvik manyetik rezonsans (MR) görüntüleme yöntemi de istenebilir.
Rahim sarkması nasıl tedavi edilir?
Hafif derece rahim sarkması şikayete neden olmaz. Bu yüzden tedavi de gerektirmez. Ancak sarkma sizi rahatsız etmeye başlıyorsa veya normal yaşamınıza engel oluyorsa tedaviden fayda görebilirsiniz.
Rahim sarkmasında tedavi seçeneği, destek dokunun zayıflık derecesine göre belirlenir. Tedavi seçenekleri şunlardır:
- Evde uygulamalar
Kegel egzersizleri ile pelvik taban kasları güçlendirilir. Bu kas grubunu anlamakta, hissetmekte zorlanıyorsanız idrar yaparken idrarınızı tutmaya çalışın. Eğer bunu yapabiliyorsanız işte çalıştırdığınız kaslarınız Kegel egzersizleri sırasında sıkmanız gereken kaslardır. 3 saniye bu kasları sıkın, sonra 3 saniye gevşetin. Bu sıkma ve gevşeme süreci ‘bir uygulama’ olarak kabul edilir. Bunu günde 3 defa 10 set halinde uygulayın. Gevşeme sırasında nefes alın. Kasma sırasında kaslarınıza odaklanın.
Kegel egzersizlerini otururken, ayakta veya uzanırken uygulayabilirsiniz. İlk defa başlarken uzanarak yapmakda fayda vardır. Giderek sıkma sürecini 3 saniyeden 10 saniyeye kadar uzatın. Örneğin her hafta bir saniye daha fazla kaslarınızı kasılı tutun. Böylece hem kaslarınızı kuvvetlendirme egzersizlerine alıştırmış hem de zorlamış olursunuz. Asla 10 saniyelik hedefe hızla ulaşmak için kendinizi zorlamayın. Kaslara da güçlenmek için zaman tanımanız gerekmektedir.
- İlaçlar
Menopozdaki hastalarda lokal östrojen uygulanması (krem, tablet, halka) vajen gücü ve canlılığını arttırır.
- Cerrahi
Eğer şikayetler ciddi ise, diğer tedavi seçeneklerinden fayda sağlanmadıysa, yaşınız ve çocuk sayısınıza göre cerrahi tedavi uygulanabilir. İki tip rahim sarkması ameliyat yaklaşımı vardır: Kapatıcı/Tıkayıcı (obliteratif) yöntemler ve Yeniden Oluşturucu (rekonstrüktif) yöntemler.
Kapatıcı/Tıkayıcı (obliteratif) yöntemler vajenin bir kısmını veya tümünü daraltarak veya kapatarak, sarkan kısmın önüne tüm vajeni engel olarak kullanır. Amaç, normal yerlerinden aşağıya doğru yer değiştiren organları alttan vajeni kullanarak desteklemektir. Bu cerrahi sonrası cinsel birleşme mümkün değildir. Sağlık durumu ağır ameliyatı kaldıramayacak, ileri derecedeki vakalarda seçenektir.
Yeniden Oluşturucu (rekonstrüktif) yöntemler de amaç leğen boşluğu tabanını onarmak ve organları normal oldukları yerlere taşımaktır. Hem vajinal hem de karından uygulanan ameliyatlar mümkündür. Birkaç çeşit yeniden oluşturucu ameliyat tipi vardır:
- Sakrospinöz bağın sabitlenmesi (fiksasyonu) ve uterosakral bağın asılması: Rahim ve vajen desteğinin arttırılmasını amaçlayan cerrahidir. Sarkan organlar, rahim veya vajinal yama kullanılarak sabitlenir veya asılır. Asıcı dikişler, kalıcı veya zamanla eriyen türde olabilir.
- Ön ve arka vajen duvarı onarımı (kolporafi): Bu cerrahinin amacı, leğen boşluğu organlarına destek olan dokunun sıkılaştırılması ve güçlendirilmesidir. Ön onarım, mesane sarkmasında (sistosel) uygulanır. Arka onarım ise rektumun vajene fıtıklaşmasında (rektosel) yapılır. Her iki operasyon vajinal yoldan uygulanır.
- Sakrokolpopeksi ve sakrohisteropeksi: Bu yöntemler cerrahi yama kullanılarak sarkan organları sabitleyici şekilde asar. Sakrokolpopeksi rahim alınması sonrası kalan vajen güdüğün sarktığı durumlarda uygulanır. Sakrohisteropeksi ise sarkan rahimi sabitlemek için kullanılır. Bu ameliyatlar karından yapılır.
- Vajinal yama operasyonları: Vajen dokusuna yama koyarak sarkan organların önüne destek yapı oluşturulur.
Cerrahi gerçekten işe yarar mı?
Sakrospinöz bağın sabitlenmesi (fiksasyonu) ve uterosakral bağın asılması yöntemlerinde başarı %80 – %90’dır. Sakrokolpopeksi ve sakrohisteropeksi ameliyatlarında da aynı başarı oranı bildirilmiştir. Vajinal yama operasyonlarında başarı %80 – %95 arasındadır. Ancak, vajenin diğer yerlerinden sarkma gelişebilir.
Ameliyat sonrası süreç nasıldır?
Nekahat süreci geçirilen ameliyata göre değişir. Genel olarak, birkaç hafta evde kalmak gerekir. En az 6 hafta cinsellik ve aşırı fiziksel aktiviteden uzak kalmak gerekir. Batın ameliyatları sonrası toparlanma süreci daha uzun sürer. Vajinal operasyonlar sonrası dikişler emilene kadar kanlı akıntı olabilir.
Rahim sarkması ameliyatlarına bağlı sorunlar nelerdir?
Rahim sarkma operasyonları sonrası şu sorunlar gelişebilir:
- İlişki sırasında ağrı
- Pelvik ağrı
- İdrar kaçırma
- Enfeksiyon
- Kanama
- Kanda pıhtılaşma
- Komşu organ hasarı
Yama kullanılan ameliyatlarda ağrı ve enfeksiyon riski ile erozyon riski bulunur. Yamaların dokuda erozyon yapma riskinden dolayı vajinal yama ameliyatları ‘yüksek riskli’ olarak tanımlandı. Bu yüzden sadece şu durumlarda vajinal yama kullanılması önerilebilir:
- Diğer sarkma operasyonları başarısız kaldıysa
- Dokular çok zayıf ise
- Batın ameliyatı yapılamayacak ise
- Diğer tedaviler
Sarkan rahim ve vajen duvarlarını normal yerlerinde tutmak için vajene yerleştirilen yumuşak, çıkartılabilen aletlere ‘pesser’ denir. Cerrahi istemeyen veya sağlık sorunları elvermeyenlerde destekleyici bir yöntem olarak kullanılırlar. Silikon veya vinilden yapılan aletlerdir. Anatomik yapınıza uygun farklı çaplarda ve şekillerde pesserler vardır.
İki ana grup pesser vardır: Destekleyici ve boşluk doldurucu. Destekleyici tip pesserler ki en sık kullanılanlardandır halka şeklindedir. Nerdeyse herkese uygun ve her tür sarkmada kullanılır. Boşluk doldurucu tip içinde en sık kullanılanı raf şeklinde olan, bir mantara benzeyen Gellhorn pesserdir.
Pesserler kötü kokulu akıntı nedeni olabilirler. Belli aralıklarla pesserin yeri kontrol edilmelidir, çünkü kayabilir. Yine düzenli olarak çıkartılıp temizlenmeleri gereklidir. Bunu sağlık personeli veya size öğretilmiş ise sonradan kendiniz yapabilirsiniz.
Rahim sarkması önlenebilir mi?
Bağ dokusu desteği yaşla birlikte azalmaya devam edecektir. O yüzden her zaman cerrahi nihayi sonuç değildir. Rahim sarkması nedeniyle rahimin alındığı hastalarda bile sonradan geride kalan vajen güdüğünde sarkma görülebilir. O yüzden rahim sarkmasını önleyici uygulamalar herkes için çok önemlidir. Leğen boşluğu taban döşemesini oluşturan bağ dokusu desteği şu önlemler ile korunabilir:
Düzenli Kegel egzersizleri yapın. Leğen boşluğu tabanını döşeyen bağ dokusunu güçlendirir. Böylece zayıflamasına engel olarak bağ dokusu desteğini arttırın. Özellikle doğum sonrası, menopoz ve sonrasında önerilir.
Bağırsak alışkanlıklarınızı iyi tutun. Kabız olmayın. Kabızlık sorununuz varsa mücadele için şunlara dikkat edin:
- Bol sıvı tüketin. Sıvı alımı yeterli ise boşaltım sistemininde hareketlilik devamlılığı olur. Günde en az 8 defa 240 ml sıvı tüketimi önerilir. Burada su miktarı 6-8 bardak olmalıdır. Başta sıvı tercihinin su olması önerilirken çorba, çay gibi diğer sıvıların da katkısı vardır.
Eğer çok aktif iseniz terlemekle sıvı kaybınız fazla olacaktır. O zaman, sıvı tüketimini arttırmanız gerekir. Kafein ve alkol içeren sıvıların idrar çıkışını arttırarak sizi susuz bırakacağını unutmayın.
- Yüksek oranda lifli gıda tüketin. Lif oranı çok olan gıdalar sindirim sistemini hareketlendirir. Günde tüketilmesi önerilen lifli gıda miktarı 25 gramdır. Bu tür besinlere örnekler, sebzeler, özellikle yeşil olanlar; kabuğu soyulmamış meyveler, tam tahıllı ürünler ve hububattır. Lif oranı yüksek besinlerin ek bir faydası ise tok tutarak kilo almanızı önlerler.
- Günde 30 dakika egzersiz yapın. Hafif egzersizlerin bile yararı vardır. Fiziksel aktif olmak barsakları hareketlendirir, kabızlığı önler. Kendi fizik durumunuza uygun kardiyo egzersizlerini tercih edin. Bunlar yürüyüş, dans, aerobik egzersizler, yüzme, koşu olabilir.
- Dışkılama hissi geldiğinde buna engel olmayın. Hemen tuvalete gidin. Dışkınızı tutmak kabızlığa neden olabilir. Hijyen nedeniyle endişe duyuyor olsanız da sağlığınız daha önemlidir. Tuvalete çıkarken de ıkınmamak önemlidir. Eğer vücudunuz gaita yapmak için hazır değil ise yapmaya zorlanmayın.
- Kabızlık halen devam ediyorsa doktora başvurmalısınız. Bazen altta yatan başka nedenler olabilir. İlaçlar, sinir hastalıkları, leğen boşluğu tabanı fonksiyon bozuklukları da kabızlığa neden olabilir. Bu durumlar saptanıp etkene yönelik tedaviler veya uygulamalar önerilecektir. Kendi başınıza kabızlık ilaçları almanız önerilmez. Kabızlık nedeni bilinmeden kullanılan ilaçlar yarardan çok zarar verir.
Karın içi basıncın artışına neden olan aktivitelerden uzak durun. Bunlar leğen boşluğu tabanına olan stresi arttırarak bağ dokusuna yük bindirir. Pelvik döşemeye olan stresi azaltmak için öneriler şunlardır:
- Sağlıklı ve dengeli beslenin. Fazla kilo pelvik tabana olan yükü arttırır ve organ sarkmalarına neden olabilir. Normal kilonuzda kalmak için günde en az 30 dakika egzersiz yapın. Fazla kilonuz varsa diyetisyen kontrolü ve egzersiz programı ile zayıflayın. Kilo vermekte zorlanırsanız doktora başvurun.
- Eşya kaldırırken güvenli davranın. Yerden bir yük kaldırırken tüm bacaklarınızı kullanmalısınız, belinizi değil. Dizlerden eğilerek eşya kaldırmak hem sırt kaslarınızı korur hem de pelvik döşemeye olan yükü azaltır. Ayrıca bir yük taşırken onu vücudunuzun önünde değil, vücudunuza yakın tutmalısınız. Yine de sizin için çok ağır olan bir yükü kaldırmaktan sakınmalısınız.
- Aşırı öksürüğünüz varsa tedavi olmalısınız. Şiddetli ve sürekli öksürük karın içi basıncı artışına neden olan bir diğer etkendir. Dolayısı ile pelvik döşemeye olan yükü arttırır. En sık bronşit, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH), akciğer enfeksiyonu (zatürre) veya kronik akciğer hastalıkları sürekli ve şiddetli öksürük nedenidir. Mutlaka bir doktora başvurmanız gerekmektedir.
- Sigara kullanmayın, kullanıyorsanız bırakın. Sigara bilinen birçok zararının yanında öksürük riskini arttırarak pelvik organ sarkma riskini de arttıran bir etkendir. Gerekirse sigara bırakma konusunda destek alın.