Ne zaman adetler ‘seyrek oluyor’ diyebiliriz?
Normalde düzenli adet gören üreme çağındaki bir kadında adetler arası sürenin > 35 gün olması veya yılda 9 defadan az adet görmesine ‘seyrek adet görmek’ veya tıbbi olarak ‘oligomenore’ denir. Aslında kadınlarda hiç de az olmayan bir durumdur. Her zaman bir sorunu işaret etmez. Her kadın yaşam boyu en az bir dönem adetlerinde her türlü düzensizliği yaşar. Üreme çağındaki bir kadının bir süredir adet olmaması akla ilk gebelik olasılığını getirir. Bazen de üreme sistemini etkileyen tıbbi sorunlar adet düzensizliği nedenidir.
Adet düzensizliği neden olur?
Adetlerin seyrek görülmeye başlanması şu nedenlere bağlı olabilir:
- Fizyolojik süreçler:
- Gebelik
- Lohusalık
- Emzirme adet düzenini etkileyen normal süreçlerdir.
- Menarş: İlk adet görmeye başlayan bir genç kızda adet düzeninin oturması birkaç yıl alabilir. Hormonlar dengeye oturana kadar seyrek adetler olabilir.
- Perimenapoz: Menapoz, adetlerin doğal bir süreç sonunda kendiliğinden sonlanması ve buna birçok başka bulgunun eşlik ettiği bir yaşam dönemidir. Sıklıkla 45 – 55 yaşlar arasında menapoza girilir. Menapoza geçiş sürecini olarak kabul edilen ‘perimenapoz’ dönemindeki hormonal değişiklikler her türlü adet miktar ve düzen değişikliklerine neden olur. Nihayetinde artık adetler kesilip menapoza girilir.
- Vücudun enerji kaynaklarında azalma:
- Yoğun egzersiz
- Aldığınızdan daha fazla kalori tüketimi,
- Anoreksiya, bulimia gibi yeme bozuklukları
- Aşırı stres enerji kaynaklarında azalma ve metabolizmada bozulmaya neden olur.
- Obezite: Fazla kilolu veya obez olmak da adet düzenini etkiler. Adet döngüsünde anahtar rol oynayan östrojen hormonu yağ dokusunda da üretilir. Bu fazladan östrojen kaynağı adet düzenini olumsuz etkiler.
- Bazı tip hormonal doğum kontrol yöntemleri:
- Sadece progestin içeren türdeki hormonal doğum kontrol yöntemleri adet düzensizliği yapar. Minipil, hormonlu spiral veya üç aylık iğne bunlara örnektir.
- Ayrıca düşük doz östrojen içeren doğum kontrol hapları da adet miktarında azalma veya tamamen kanamanın kesilmesine neden olabilir. Bu durum yöntemlerin bilinen yan etkileridir. İlaç bırakılma nedeni değildir.
- Doğum kontrol haplarının düzensiz kullanılması veya sık değiştirilmesi de anormal kanama nedenidir.
- İlaçlar: Adet düzenine olumsuz etkili ilaçlara örnek anabolik steroidler, aspirin, epilepsi, anksiyete ve depresyon ilaçları
- Altta yatan sağlık sorunları:
- Erken menapoz: Bazı kadınlar menapoza normalden daha erken girer. 40 yaşından önce yumurtalık rezervinin tükenmesi sonucu başlayan menapoz ‘erken’ olarak tanımlanır.
- Pelvik enflamatuvar hastalık
- Polikistik over sendromu (PCOS): PCOS en sık adet düzensizliği nedenidir. Bu yapıdaki yumurtalıklardan fazla miktarda erkek tipi hormon üretimi olur. Bu hormonlar da adet düzeninin bozar ve kıllanma, sivilcelenme ve kilo artışı gibi şikayetlere neden olur.
- Prolaktin yüksekliği: Prolaktin, beyinde hipofiz bezinde üretilen ‘süt hormonu’dur. Fazla üretimi, aynı yerden salınıp yumurtalığı uyaran hormonların baskılanmasına neden olur.
- Hormon salgılayan tümörler
- Tiroid bozuklukları
- Rahim, rahim ağzı veya vajende tıkayıcı anatomik bozukluklar
- Kontrolsüz Tip 1 ve Tip 2 diyabet
Ne zaman doktora başvurmak gerekir?
Adet düzenini sağlayan hormonlar kısa bir süre çok sayıda farklı nedene bağlı olarak etkilenebilir. Ancak, düzenli adet gören bir kadında aniden adet düzeni farklılaşır ve normale kabul ettiği düzene bir süre sonra dönmezse bu değişikliğin nedenini sorgulamak gerekir. Burada önemli olan herkezin kendi ‘normal’inin farkında olmasıdır. Çünkü doğum kontrol hapı kullanmadıkça adet düzeninizi günü gününe bilmek neredeyse imkansızdır. Ortalama 28 günde bir adet gören bir kadın için 21-35 gün arasında adet görmek de normal kabul edilir.
Seyrek adetlere kanama miktarında azalma ve düzensizlik de eşlik edebilir. Kanama rengi koyu kahve, kırmızı veya pembe olabilir. Bazen pıhtılı bazen de tuvalet kağıdına veya iç çamaşırınıza bulaş şeklinde olabilir. Şu durumlarda doktora başvurmanızı gerektirir:
- 3 aydan fazla adet olmamak
- 35 günden fazla ara ile adet görmek
- Gebe kalmakta zorluk
Adet düzeni dışında başka konulara dikkat etmem gerekir mi?
Doktorunuza adet düzensizliği ile başvurduğunuzda şu konular hakkında bilgi vermek önem kazanır:
- Gebelik ihtimali
- Ailede adet düzensizliği öyküsü: Anne, teyze, kız kuzenler, kızkardeşlerde
- Sivilcelenme veya yüzde, çenede, göğüste kıllanma
- Kilo artışı ve zayıflamakta zorluk
- Ateş basması
- Gece terlemesi
- Yeni başlayan başağrısı veya görme bozukluğu
- Kendiliğinden memeden süt gelişi
- Çok stres altında olmak
- Kısa zamanda kilo kaybı
- Yoğun egzersiz yapmak
- İlaç, vitamin veya takviye kullanımı
- Ameliyat öyküsü
Hangi tetkikler istenir?
Doktorunuz öykü ve muayeneniz sonrasında yaşınız, diğer şikayetleriniz ve muayene bulgularınıza dayanarak çeşitli tetkikler ister. Adet düzensizliği şikayeti ile başvuran hastada en sık istenen tetkikler şunlardır:
- Kan testleri:
- Gebelik testi: Üreme çağında adet düzensizliği ile bağvuran her hastada kanda gebelik testi istenir.
- Kanama-pıhtılaşma sorunları
- Beslenme bozukluğu
- Enfeksiyon belirteçleri
- Hormon testleri: Üreme fonksiyonlarına direk veya indirek etkili tüm hormonlar istenebilir. Yaş ve şikayet ön planda olarak hangileri isteneceği belirlenir.
- Pelvik ultrason: Ülkemizde zaten jinekolojik muayenenin rutin bir parçasıdır. Özellikle yumurtalık yapısı ve kitleleri burada önem kazanır.
- MR: Yumurtalık kitlesi veya prolaktin üreten hipofiz bezinde sorun düşünülüyorsa başvurulur.
Adet düzensizliği nasıl tedavisi edilir?
Tedavi nedene yönelik olmak yanında gebe kalmak isteyip istemediğinize de bağlıdır. Tedavi seçenekleri şunlardır:
- Yaşam tarzı değişiklikleri:
- Fazla kilonuz varsa kilo vermek
- Çok zayıfsanız kilo almak
- Aşırı egzersiz yapıyorsanız ya bunu hafifletmek ya da daha fazla kalorili yemek
- Stresi azaltmak
- Hormonal tedavi:
- Gebelik düşünmüyorsanız adet düzenlemek için doğum kontrol hapları, vajinal halka, hormonlu spiral
- Çocuk sahibi olmak isteyip kendiliğinden gebe kalamadıysanız yumurtlama tedavisi
- Altta yatan soruna yönelik tedavi:
- Ateş basması varsa buna yönelik tedavi
- Enfeksiyon tedavisi
- Prolaktin yüksek ise düşürücü ilaçlar
- Tiroid hastalık tedavisi
- Diyabet kontrolü
- Hormon salan tümör varsa cerrahi tedavi