Human Papillomavirüsü (HPV) nedir?
Human Papillomavirüsü (HPV), sık rastlanan bir grup virüse verilen addır. HPV cildi etkileyen bir virüstür. HPV, “epitelyal hücreler” denilen ince, yassı, düz hücrelerde yaşarlar. Epitelyal hücreler cildi oluşturur. Ayrıca vajen, anüs, vulva (dış genital bölge), serviks (rahim ağzı) ve penis başını döşeyen hücreler de epitelyal hücrelerdir. Ağız boşluğu ve yutakta da epitelyal hücreler bulunur.
HPV cinsel temasla bulaşan hastalık etkeni bir virüstür. 100’den fazla farklı HPV tipi bulunur. Herbir HPV tipinin kendi numarası bulunur. Farklı tipler farklı sağlık sorunlarına neden olur. Yaklaşık 40 HPV tipi genital bölgeyi etkiler. Sıklıkla çoğu enfekte kişide bir probleme neden olmaz. Ancak bazen HPV ciltte siğil, genital bölge siğili ve bazı kanser çeşitlerine neden olabilir.
HPV virüsü nasıl bulaşır?
HPV çok sık rastlanan bir virüstür. Çoğu kişi yaşamları boyunca HPV ile enfekte olacaktır. Ama, sıklıkla virüs hiçbir probleme neden olmaz ve vücudun savunma sistemi doğal yollarla, hiçbir tedavi olmadan, virüsü vücuttan uzaklaştırır. HPV ciltten cilde temas ile yayılır ve HPV sıklıkla eller, parmaklar, ağız ve genital bölgede bulunur. Böylece, HPV dokunma dahil, her türlü cinsel aktivite (oral, vajinal, anal seks) ile bulaşır. Bulaşması için mutlak cinsel birleşme olması gerekmez; sadece enfekte bölgeye cilt teması yeterlidir. Cinsellik olmadan genital temas ile de bulaşabilir. Oral-genital ve el-genital yayılım bildirilmiştir.
Partner sayısı arttıkça HPV bulaşma riski de artar. Yine de, HPV kapmak için çok sayıda cinsel temas olmasına gerek yoktur. İlk cinsel deneyim de bile enfekte olabilirsiniz. Bunun için cinsel birleşme olması bile gerekmez. Cilt teması yeterlidir. HPV ile enfekte birçok kişi kendisinde HPV enfeksiyonu olduğunu bilmez. Uzun yıllar HPV taşıyıcılığı hiçbir soruna neden olmayabilir. Bu yüzden, farkında olmadan partnerlere bulaştırma oranı çok kolay ve yüksektir.
HPV enfeksiyonu için risk faktörleri nelerdir?
Cilt teması ile bulaşan HPV için bazı risk faktörleri bulaşı kolaylaştırır. Bunlar şu şekildedir:
- Cilt bütünlüğünün bozulması: Yara, çizik, delinme ile
- Direk temas: Bir kişinin görülen siğiline temas
- Cinsel partner sayısı: Partner sayısı arttıkça HPV bulaşma riski artar. Sizin olmasa da partnerinizin çok sayıda cinsel partneri olması da risktir.
- Korunmasız ilişki: Bariyer yöntemi olan kondomun kullanılmaması teması arttırır. Kondom %60 koruyucudur.
- Cinsel oyun aletlerinin paylaşılması
- Yaş: Genital siğiller adölesan ve genç erişkinde daha sıktır.
- Zayıf savunma sistemi: HIV pozitifliği, AİDS hastalığı, savunma sistemini bozan sistemik bir hastalık veya ilaç kullanımı, sigara, alkol, madde bağımlılığı, beslenme bozukluğu gibi durumlar varsa HPV kapma riski artar.
- Doğumda nadir de olsa anneden bebeğe geçiş olabilir
HPV canlı kalmak için vücud ısısına ihtiyaç duyduğundan şu yollarla bulaşmaz:
- Kan veya vücud salgıları
- Tuvalet oturakları
- El ele tutuşma veya sarılma
- Havuz, sauna
- Ortak kullanılan yemek ve mutfak aletleri
- Vücud temizliğine dikkat etmemek
HPV enfeksiyonuna ait şikayetler nelerdir?
100 HPV tipinden yaklaşık 60 kadarı el ve ayaklarda siğil nedenidir. Diğer 40’a yakın HPV tipi ise cinsel temasla bulaşır (anogenital tip HPV). Anüs, ağız, boğaz ve genital bölge gibi nemli bozlukları döşeyen epitel hücrelerini severler ve oraya yerleşirler. Ama cinsel temasla bulaşan bu 40 HPV tipinin hepsi ciddi sağlık problemi oluşturmaz. Anogenital bölgeyi tutan HPV’ler kanser yapma potansiyeline göre ‘yüksek’ ve ‘düşük riskli HPV’ olarak sınıflandırırlar.
HPV ile enfekte birçok kişide hiçbir şikayet olmaz. Şikayet olmayınca da HPV taşıyıcısı olduğunuzu bilemezsiniz. Vücudun savunma sistemi sağlıklı ise kendiliğinden virüsü uzaklaştırır. Sıklıkla birkaç ayda geçer. %90’ı 2 yılda temizlenir. Bazen HPV enfeksiyonu yıllarda devam eder.
Düşük risk HPV enfeksiyonları nedir?
Düşük risk HPV’ler anogenital siğil nedenidir. Çok nadir kansere neden olurlar. Vulva, vajen, serviks ve anüsde siğile neden olurlar. HPV 6 ve 11, anogenital siğillerin %90’nından sorumludur ki nadir kanser geliştirirler.
Genital siğiller, çok bulaşıcıdır. HPV ile enfekte partnerle olan temasınızdan haftalar veya aylar sonra ortaya çıkabilir. Genital siğiller düz veya kabarık, bazen karnıbahar şeklinde olabilir. Kadınlarda en sık dış genital bölgede (vulva) görülürler, ama anüs, rahim ağzı ve vajende de gelişebilirler. Erkeklerde ise penis, skrotum ve anüste gözlenirler. Siğiller ayrıca, el ve ayak başta olmak üzere başka cilt bölgelerinde ve ses tellerinde de gelişebilir.
Doğumda anneden yenidoğana geçebilirler. Yenidoğan da solunum yollarında siğillere neden olur (respiratory papillomatosis). Ses tellerin de siğil nedenidir (laryngeal papillomatosis). Her 2 durum da yaşam boyu soruna neden olur.
Türkiye’de bir kişinin yaşam boyu anogenital siğil geliştirme riski %3.8 ve tekrar siğil görülme olasılığı da %15-37 olarak bulunmuştur.
Yüksek risk HPV enfeksiyonları nedir?
Özellikle yüksek riskli HPV tipleri ile enfeksiyonu vücud kendiliğinden yenemez. Zaman içinde, bu durum anormal hücre büyümesine ve değişikliklerine neden olup kansere gidişi başlatabilir. Kanser gelişimi ile ilişkili 15 HPV tipi vardır. Bu yüksek riskli HPV tipleri şu kanserlere neden olur:
- Rahim ağzı (serviks) kanseri: HPV ile ilişkilendirilen en sık kanserdir. Nerdeyse %100’ü HPV’ye bağlı gelişir.
- Vajinal kanser
- Vulva (dış genital bölge) kanseri
- Anüs kanseri
- Erkeklerde penis kanseri
- Ağız ve yutak kanseri bazı tipleri
HPV 16 ve 18, rahim ağzı kanserinin %70-80 nedenidir. Diğer yüksek riskli HPV tiplerinden 5 kat fazla kanser yapıcı güçleri vardır. Diğerler yüksek riskli HPV tipleri güç sırasına göre ise şöyledir: HPV 45, 31, 33, 52, 58, 35, 59, 56, 51, 39, 68, 73, 82.
Türkiye’de HPV Tip 16 ve 18, rahim ağzı kanserinin %76’sından sorumlu bulunmuştur. İlk 6 yüksek riskli HPV tipleri (16, 18, 45, 31, 33, 52) ise ülkemizdeki rahim ağzı kanserinin %90’ından sorumludur.
Rahim ağzı kanseri için risk faktörleri, HPV bulaş risklerine ek olarak sigara içmek, ilk doğumda genç yaşta olmak ve doğum sayısında artıştır.
HPV tanısı nasıl konur?
Bazı tip HPV’leri saptamak için testler vardır. Genital siğiliniz saptandığında bu HPV enfeksiyonu anlamına gelir.
Gözle görülen bir şikayetiniz yoksa, rahim ağzından alınan sürüntüde (Pap smear) rahim ağzı ve vajen hücreleri patolojik olarak incelenerek anormal hücre varlığı araştırılır. 21 yaşından sonra cinsel aktif yaşamı olan her kadınının düzenli Pap smear test yaptırması önerilir. Bu testin sonucunda anomal hücresel değişiklikler saptanırsa, yaşınıza da bağlı olarak ileri tetkik olan kolposkopik inceleme uygulanır. Bu inceleme sırasında rahim ağzı mikroskop altında daha yakından değerlendirilir ve uygulanan kimyasal solüsyonlara göre dokuların verdiği cevap, şüpheli bölgeleri işaret eder. Bu yerlerden alınan biyopsi ile tanı konarak tedavi ve takip planlanır.
HPV testi (HPV tiplendirmesi) olarak bilinen başka bir test ise 30 yaşından sonra Pap smear ile birlikte alınan hücrelerde HPV DNA tayini yapılarak HPV varlığı ve tipi araştırılır. Böylece kanser yapma riski yüksek bir tip ile mi? enfekte olduğunuz anlaşılır. Böyle bir durum varsa kolposkopik inceleme önerilir.
Henüz onay almış anüs, penis veya baş-boyun bölgesinde HPV tarayan test yoktur. Ancak anüse uygulanan Pap smear ile erken anormal hücresel kanser öncesi değişiklikler yakalanabilir.
HPV enfeksiyonu nasıl tedavi edilir?
Siğiller kendi kendiliğinden yok olabilir. Siğil geçme, büyür veya çoğalırsa tedavi seçeneği olarak farklı ilaçlar içeren lokal uygulamalar veya faklı enerji modülatörleri kullanılan yakma işlemi söz konusudur.
Eğer HPV enfeksiyonu daha ciddi sorunlara yol açarsa, örneğin rahim ağzında kanser öncesi değişiklikler belli ciddiyette saptanırsa, o zaman doktorunuzla tedavi seçeneklerini görüşmelisiniz.
HPV önlenebilir mi?
HPV ciltten cilde temas yoluyla (vajinal, anal, oral seks) bulaşır. Kondom cinsel temasla bulaşan hastalıklara karşı her zaman önerilir. Kondomun sadece kapladığı alanı ve o cilt bölgesinin temas ettiği yerleri koruduğu unutulmamalıdır. Virüs hala kondomun kaplamadığı cilt bölgesinde yaşayabilir. Kondom tarafından kapatılmayan cilde temas ile de bulaşır. Bu yüzden, her türlü HPV enfeksiyon riskini engellemenin en kesin yolu hiçbir şeklide cinsel aktivite yaşanmamasıdır.
Tuvalet oturağından, yüzme yavuzundan veya enfekte kişinin kanından HPV bulaşmaz.
Genel olarak HPV’yi önlemenin en iyi yolu aşılanmaktır. Her iki cins için 9-26 yaşları arasında, cinsel aktif yaşama başlamadan önce HPV aşısı önerilir. Aşı, ancak virüsle karşılaşmadan önce yapılırsa etkindir.
Aşılar en sık genital siğil ve yüksek riskli kanser etkeni tipleri hedef almaktadır. Hepsi en sık rahim ağzı kanseri etkeni olan HPV 16 ve 18’e karşı koruyucudur. Gardasil ve Gardasil-9 ayrıca en sık genital siğil etkeni olan HPV 6 ve 11’e karşı da korur. Gardasil-9’da rahim ağzı kanseri için yüksek riskli diğer tipler olan 31, 33, 45, 52, ve 58’e karşı koruyuculuk hedeflenmiştir. Türkiye’de Gardasil-9 bulunmamaktadır. Aşıya rağmen başka tip HPV’ler ile enfekte olmak mümkündür.
Kadınlar için rahim ağzı kanser taraması olan Pap smear test rutin olarak 21 yaşdan 65 yaşına kadar önerilir.
HPV risk faktörlerini yok etmek ve sağlıklı yaşam tarzı değişiklikleri diğer önerilerdir.