Cinsel temasla bulaşan hastalıklar nelerdir?
‘Cinsel temasla bulaşan hastalıklar’ (CTBH) adından da anlaşılacağı gibi cinsel aktivite sırasında kapılan mikroorganizmalardan kaynaklanan enfeksiyonlardır. ‘Cinsel yolla bulaşan hastalıklar’ olarak da adlandırılırlar. Birçok CTBH uzun süre bulgu vermez, şikayete neden olmaz. Ancak çok ciddi komplikasyonlarla karşınıza çıkabilir ve cinsellik sırasında bulaşmaya devam eder. Etkenler, bakteri, virüs ve protozoonlardır. En sık karşılaşılan cinsel yolla bulaşan hastalıklar şunlardır:
- Klamidya
- Gonore (Bel soğukluğu)
- Mycoplazma genitalium
- Genital herpes (uçuk) (herpes simpleks virüsü) (HSV)
- Genital siğiller (human papilloma virüsü) (HPV)
- Hepatitis B virüsü (HBV)
- Sfiliz
- Trikomoniazis
- ‘Human immunodeficiency’ virüsü (HIV)
Cinsel aktif hayatı olan herkes cinsel yolla bulaşan hastalık kapma riski altındadır. Bu enfeksiyonların çoğu sadece vajinal, anal değil, oral ve diğer türlü cinsel aktivite ile bulaşabilirler. Örneğin, herpes ve HPV sadece cilt teması ile bulaşabilir. Ayrıca, HIV ve HBV kan, vücud salgılarına temas gibi başka yollarla da bulaşır.
Hepatitis A ve hepatitis C virüsleri hepatit ailesinin diğer tipleri olup çoğunlukla başka yollarla bulaşmalarına rağmen cinsel yolla da bulaşabilirler.
Cinsel yolla bulaşan hastalık taraması nedir?
Cinsel yolla bulaşan hastalık sıklıkla hiçbir şikayete neden olmazlar. Hem enfekte olduğunuzun farkında olmazsınız hem de partnerinize bulaştırabilirsiniz. Bu yüzden cinsel yolla bulaşan hastalık taraması çok önem kazanır. Şikayeti olmayan kişilerde cinsel temasla bulaşan hastalık olup olmadığını belirlemek için yapılan bir dizi tetkikler bu taramanın temelini oluşturur.
Cinsel temasla bulaşan hastalık riski taşıyan kişilerin kendilerini iyi hissetmeleri veya hiçbir şikayetleri olmasa bile tarama yaptırması önerilmektedir. Örneğin, yeni bir partner ile korunmasız ilişkiniz olursa klamidya enfeksiyon riski taşırsınız. Doktorunuz sizde klamidya taraması yaparak enfeksiyonu erken yakalayıp ciddi sorunlar gelişmeden tedavi etmiş ve başkalarına da yayma riskinizi önlemiş olur.
Her cinsel temasla bulaşan mikroorganizma için farklı tarama testleri vardır. Çoğu etken kan veya idrar testleri ile saptanabilir. Cinsel temasla bulaşan hastalıklar için tarama yaptırmaya karar verdiğinizde doktorunuz hangi testlerin gerekli olduğuna karar verir.
Kimler cinsel temasla bulaşan hastalık taraması yaptırmalıdır?
Kimde hangi testin uygun olduğu kişinin cinsiyet ve cinsel aktivite alışkanlıklarına göre değişmektedir.
- 13-64 yaş arası tüm erişkin ve adölesanlarda yaşamları boyunca en az bir kere HIV taraması yapılmalıdır.
- < 25 yaş cinsel aktif tüm genç kız ve kadınlarda her sene gonore ve klamidya taraması yapılmalıdır.
- > 25 yaş ve birden fazla partner, yeni partner, korunmasız ilişki veya partnerde CTBH tanısı varsa her sene gonore ve klamidya taraması yapılmalıdır.
- Gebeler ilk muayenelerinde sfiliz, HIV, ve hepatit B açısından taranmalıdır. Ayrıca <25 yaş veya birden fazla partneri olan gebeler gonore ve klamidya da taranmalıdır. Taramalar test sonuçlarına göre uygun haftalarda taranmalıdır.
- HİV ile enfekte kadınlar yaşamları boyunca en az bir kere hepatit A, B, ve C için taranmalıdır. HİV taşıyıcısı kadınların ayrıca her sene en az bir defa trikomonas için de tarama gerekir.
Yukardaki öneriler genel önerilerdir. Başka etkenlere ve cinsel aktivite alışkanlıklarına göre bazı kişilerde başka tarama testlerine ihtiyaç olabilir. Bu konuyu doktorunuza danışarak açıklıya kavuşturabilirsiniz.
Ne zaman cinsel temasla bulaşan hastalıktan şüphelenmeliyim?
Genel olarak uyanık olmanız gereken bulgular genital bölgede kaşıntı, yanma, hassasiyet ve bildiğinizden farklı akıntıdır. Ancak bir çok CTBH’ın hiçbir şikayete veya bulguya neden olmadığını unutmayınız. Sizin gibi partneriniz de CTBH taşıdığından habersiz olabilir. O yüzden cinsel yolla bulaşan hastalığınız olup olmadığını en iyi tarama testleri yaptırarak öğrenebilirsiniz.
Cinsel temasla bulaşan hastalığım varsa ne yapmalıyım?
Tabii ki cinsel temasla bulaşan hastalık tanısı aldığınızda etkene yönelik tedavi olmalısınız. Tedavi ile enfeksiyondan kurtulmuş ve daha ciddi sorunlara yol açmasının önüne geçmiş olunur. Hem de başkalarına bulaştırma riskiniz azaltılır.
Eğer cinsel yolla bulaşan bir hastalığınız varsa partnerinizin bundan haberdar olması gerekir. Birden fazla partneriniz varsa, doktorunuz en son ilişki zamanına göre kimi bilgilendirmeniz gerektiğini bulmanızda yardımcı olur.
CTBH tedavisi olmazsam ne olur?
Bazı tedavi edilebilir CTBH’lar ihmal edilip tedavi edilmezse çok ciddi sorunlara yol açar. Örneğin, klamidya veya gonore tedavisi yapılmazsa ilerde gebe kalmak zor veya mümkün olmayabilir. Sfilizin sinir sistemini etkileyecek kadar ciddi komplikasyonları vardır. Tedavi edilmeyen CTBH’lar HİV’e yakalanma riskinizi arttırır. HIV, hepatit B, hepatit C gibi hastalıklar tedavi edilmezse ölümcül olabilirler.
Cinsel temasla bulaşan hastalıklar önlenebilir mi?
Yüzde yüz tüm cinsel temasla bulaşan hastalıklarını önleyecek bir yöntem maalesef yoktur. Bu yüzden cinsellik yaşamadan önce değerlendirilmesi gereken birçok konu vardır. İstemediğiniz zaman ‘hayır’ demeyi bilmelisiniz. Ancak bazı önlemler ile yakalanma riskinizi azaltmanız mümkündür.
- Herşeyden önce CTBH’lar hakkında, şikayetler, bulaşma yolları, tedavileri, korunma ve tarama yöntemleri ile ilgili güvenilir yerlerden bilgi edinin.
- Genç kızlar ve genç kadınlar üreme sağlığını korumak için daha çok tedbirli olmalıdır. Doktorunuzdan rahim ağzı tarama testi, CTBH’ların tarama testleri ve doğum kontrol yöntemleriyle ilgili bilgi almalısınız.
- Cinsellik yaşamaya başlamadan önce partnerinizle kendinizi CTBH’lardan ve gebelikten nasıl koruyacağınızı konuşmalısınız. Cinsel olarak ne yapıp ne yapmayacağınızı partnerinize önceden söylemelisiniz. Sizin için doğru gelmeyen aktivitelere ‘hayır’ deme özgürlüğünüze partnerinizin saygı göstermesi gerekir.
- Siz ve partneriniz önceden CTBH’lar için taranmalısınız. Test sonuçları çıkana kadar da kondom kullanmalısınız. Sonuçlar negatif, öykünüzde risk yoksa ve tek eşli bir ilişki içinde olduğunuza emin iseniz kondomu bırakabilirsiniz.
- En önemli ve etkin önlem her zaman kondom kullanmaktır. Kondomların doğru teknikle uygulanması ancak koruyuculuk sağlar. Her zaman ve oral, anal veya vajinal cinsel aktivitenin başından sonuna kadar kondom kullanılmalıdır. Koyun bağırsağı gibi doğal malzemeden yapılmış kondomların CTBH’lardan korunmadığı unutulmamalıdır.
- Hepatitis A veya B taşıyıcısı değilseniz ve aşınız yoksa bu aşıları olabilirsiniz.
- Cinsellik öncesi ve sırasında alkol veya madde kullanmayın. Yoksa kendinizi gereksiz, sonradan pişman olacağınız durumlara sokmuş olursunuz.
- CTBH tedavisi aldıysanız mutlak tedavi süresine uyun. İlaçları doğru kullanın. Partner tedavisi gerekip gerekmediğini doktorunuza sorun. Her ikiniz de tedavi olmadan tekrar cinsellik yaşamayın. Yoksa birbirinize bulaştırmaya devam edersiniz. Bu grubun çoğuna karşı bağışıklık gelişmez. O yüzden tekrar enfekte olabilileceğinizi unutmadan korunmaya devam edin.
- CTBH tedavisi olduktan sonra tekrar kontrol ettirmelisiniz.
- Partnerinizde herpes (uçuk) varsa onun antiviral ajan alarak size bulaştırma riskini azaltması mümkündür. Bu konuyu doktorunuzla görüşmelisiniz.
- HIV’e yakalanma riskiniz yüksek ise hergün alacağınız ağızdan antiviral ilaç ile bulaşma riskini azaltabilirsiniz. Bu konuyu doktorunuzla konuşmalısınız.
- Genital siğil ve rahim ağzı kanseri etkeni olan HPV aşısı da bulunmaktadır. Bu aşı ile ilgili dünya kamuoyunda oluşan kaygıları, HPV tiplerini, enfeksiyonun seyrini, taramasını, korunmasını ve tedavisini doktorunuzla konuşarak karar verebilirsiniz.