Gebelikte Beslenme
09/03/202001/12/2022

Gebelikte Beslenme

Gebelikte beslenme konusu yeteri kadar bilimsel araştırılmış mıdır?

Hayır çünkü gebelikte beslenmeyle ilgili kaliteli bilimsel çalışma yapmak birçok açıdan zorluklar içerir:

  • Beslenmenin, bebeğin gelişimini etkileyebileceği kritik dönem net bilinmemektedir.
  • Normal gebelikteki birçok fizyolojik değişiklikler
  • Gebeliğe uyumdaki çok farklı bireysel farklılıklar
  • İnsan gebelerde çalışma yapılamaması
  • İnsana uyarlanabilecek iyi bir hayvan modelin olmaması

 

Gebenin beslenme durumu nasıl değerlendirilir?

İdeal olan, gebelik öncesi başlayan beslenme değişikliklerinin, gebelik boyunca ve lohusalıkta da düzenli gözden geçirilmesidir. Bu yüzden gebelik öncesi danışma veya ilk gebelik muayenesi sırasında şunlar sorgulanır:

  • Tıbbi Öykü
  • Beslenme Alışkanlığı Sorgulaması
    • Beslenme Davranışı
    • Besin Kaynakları
    • Yiyecek ve İçecekler
  • Yaşam Tarzı

 

Gebenin beslenme durumu için tıbbi öykü neden önemlidir?

Anne ve bebeği için beslenmeye bağlı sağlık sorunları öykü ile aydınlatılır. Örneğin, nöral tüp defekli doğum öyküsü olan kadına, 0.4 mg yerine 4 mg folik asid önerilir.

 

Tıbbi Öyküde Sorgulananlar:

Anne ve bebeği için beslenmeye bağlı sağlık sorunları öykü ile aydınlatılır. Örneğin, nöral tüp defekli doğum öyküsü olan kadına, 0.4 mg yerine 4 mg folik asid önerilir. Bir sorgulama ile beslenme alışkanlığı değerlendirilir.

1.Beslenme Alışkanlığı Sorgulaması: Ne yediğiniz ve yeme alışkanlıklarınız sağlığınızı etkiler. Beslenme durumunuzun doğmamış bebeğiniz üzerinde de çok önemli etkileri vardır.

  1. Madde kullanımı: sigara, alkol, uyarıcı gibi.
  2. Vitamin veya bitkisel takviyeler: Folik asid önceden başlanması önerilirken bitkisel takviyelerin güvenliği bilinmediğinden önerilmez. Bazı vitaminler de yüksek dozda zararlıdır (A vitamini gibi)
  3. Bazı gıdaları hiç almama, öğün atlama, özel diyetler: beslenme eksikliği nedenidir.
  4. Diyet öyküsü, kilo alıp vermeler
  5. Hastanede yatmayı gerektiren veya ilaç kullanımı gereken beslenme bozuklukları
  6. Obezite ameliyat öyküsü: Kimi besinve vitamin eksikliği nedenidir.

 

Gebenin beslenme alışkanlığı nasıl değerlendirilir?

Ne yediğiniz ve yeme alışkanlıklarınız sağlığınızı etkiler. Beslenme durumunuzun doğmamış bebeğiniz üzerinde de çok önemli etkileri vardır. Bir sorgulama ile beslenme alışkanlığı değerlendirilir. Aşağıda örnek bir anket yeralmaktadır:

Beslenme Davranışı

  1. Aşağıdaki şikayetler sık olur mu?

Bulantı Kusma             Mide yanması              Kabızlık

  1. Haftada en az 3 defa öğün atlar mısınız? Evet                 Hayır
  2. Kilonuzu kontrol etmek için yemek miktar veya çeşidini sınırlar mısınız?                                                                         Evet                 Hayır
  3. Özel bir diyet uyguluyor musunuz? Evet                 Hayır
  4. Sağlık veya inanç nedeniyle tüketmediğiniz bir besin var mı?                                                                         Evet                 Hayır

Besin Kaynakları

  1. Beslenmeniz gerektiği kadar besleniyor musunuz? Evet                 Hayır
  2. Yemek yardımı alıyor musunuz?

Kahvaltı            Öğlen yemeği               Akşam yemeği Kupon

Yiyecek ve İçecekler

  1. Dün neler içtiniz?

Meyve suyu                 Çay                  Türk kahvesi                Filtre kahve

Soda                            Süt                   Bira                              Şarap

Su                                Alkollü içecek                                     Diğer

  1. Dün hangilerini yediniz?

Peynir              Pizza                Makarna          Yoğurt             Gevrek             Mısır

Patetes             Tatlı patates     Yeşil salata      Havuç              Ispanak            Turp

Bezelye            Brokoli            Taze fasülye    Kabak              Patlıcan            Domates

Karnıbahar       Diğer sebze

Elma                Armut              Portakal           Greyfurt           Mandalina        Muz

Ayva                Kavun              Karpuz             Çilek                Erik                  Kiraz    Diğer

Kırmızı et         Balık                Tavuk              Yumurta

Mercimek        Kuru fasulye    Nohut              Diğer hububat

Salam               Sucuk              Pastırma           Sosis

Kek                  Pasta                Börek               Hamur tatlısı    Bisküvi

Cips                 Papates kızartması                   Donmuş gıda

Ekmek             Dürüm             Pide                 Diğer tahıllı ürünler

 

Bunlardan tam tahıl olan var mıydı?                                        Evet                 Hayır

  1. Dün yedikleriniz genel yemek şekliniz mi? Evet                 Hayır

Yaşam Tarzı

  1. Düzenli en az 30 dakika spor yapar mısınız?

En az haftada 3 defa                                                                Evet                 Hayır

  1. Sigara / tütün / puro / nargile içer misiniz? Evet                 Hayır
  2. Alkol kullanır mısınız?             Evet                 Hayır
  3. Hangisini kullanırsınız?

Reçeteli ilaç                 Reçetesiz ilaç               Diğer

Günde 3 öğünü, sebze, meyve, tam tahıl, az yağlı süt ürünleri ve birkaç çeşit protein kaynağı (et, deniz ürünü, süt ve süt ürünü, bakliyat) içerecek şekilde beslenen bir kişi çoğunlukla yeterli gıda alıyordur. Öğün atlayan, yüksek oranda karbonhidrat veya yağ tüketen bir kişinin ise diyetisyene yönlendirilmesi gerekir.

Şu konuların da aydınlatılması gerekir:

  • Madde kullanımı: sigara, alkol, uyarıcı gibi.
  • Vitamin veya bitkisel takviyeler: Folik asid önceden alımını önerilirken bitkisel takviyelerin güvenliği bilinmediğinden önerilmez. Bazı vitaminler de yüksek dozda zararlıdır (A vitamini gibi)
  • Bazı gıdaları hiç almama, öğün atlama, özel diyetler: beslenme eksikliği nedenidir.
  • Diyet öyküsü, kilo alıp vermeler, hastanede yatmayı gerektiren veya ilaç kullanımı gerekn beslenme bozuklukları
  • Obezite ameliyat öyküsü: Bazı besin eksikliği nedenidir.

 

Gebelikde beslenme açısından fizik muayenenin önemi nedir?

Fizik muayene ile gebenin boy ve kilosu ölçülerek ‘Vücud Kütle İndeksi’ (VKİ) (Body Mass Index=BMI) hesaplanır. Gebelik öncesi kilo biliniyorsa kaydedilir. Türk toplumu için gebelik öncesi VKİ= 18.5 – 24.9 kg/m2 arası normaldir. Özellikle, besin eksikliğini ve tibbi rahatsızlıkları işaret edecek bulgular yönünden muayene yapılır.

 

Gebelik öncesi beslenme ile ilgili tavsiyeler nelerdir?

Folik asid, 0.4 mg/gün alınmalı. Diyabet, fenilketonüri gibi metabolik hastalığı olanlarda, metabolik kontrol belirteçleri normal sınırlarda olmalı. Obez olanlar, kilo vermeli.

 

Gebe için beslenme ilke ilgili tavsiyeler nelerdir?

Gebelikte sağlıklı beslenmenin temel bileşenleri şunlardır:

  • Uygun kilo alımı
  • Yeterli, ancak aşırı olmayan kilo alımını sağlayacak miktarda her çeşit, işlem görmemiş gıda tüketimi
  • Uygun vitamin ve mineral desteği
  • Zararlı maddelerden kaçınma (alkol, sigara gibi)
  • Güvenli gıda tüketimini

 

Gebelikte alınması gereken ideal kilo nedir?

Anne yaşı, gebelik öncesi kilo ve çoğul gebelik gözönüne alınarak gebelikte kilo alımı belirlenir. Gebelik öncesi kilo ve gebelikte kilo alımının, yenidoğan kilosu ve gebelik süresine, birbirinden bağımsız, ama beraber, daha da fazla etkileri vardır. Örneğin, zayıf olup gebelikte az kilo alanlarda düşük doğum tartılı yenidoğan, erken doğum ve tekrarlayan erken doğum oranı daha fazladır. Obez kadınlar da ise iri bebek, erken doğum, miyad aşımı ve diğer bazı gebelik sorunları daha sık görülür. Obezlerde gebelik öncesi önerilen ideal diyet, dengeli, düşük glisemik indeksli ürünlerden oluşan, maksimum %30’u yağ, % 15-20’si protein olan ve işlenmemiş tam tahıl, meyve, sebze ve hububata ağırlık veren diyettir.

Gebelikte kilo alımı kişisel ele alınmasına rağmen, genellikle tekiz gebeliklerde başlangıç VKİ’ine göre önerilen kilo alımı miktarı şu şekildedir:

 

  • VKİ < 18.5 kg/m2 (düşük kilo) – kilo alımı 12.5 – 18.0 kg

İlk 12 hafta 0.5 – 2 kg; sonrasında 0.5 kg/hafta

  • VKİ = 18.5 – 24.9 kg/m2 (normal kilo) – kilo alımı 11.5 – 16.0 kg

İlk 12 hafta 0.5 – 2 kg; sonrasında 0.5 kg/hafta

  • VKİ = 25.0 – 29.9 kg/m2 (kilolu) – kilo alımı 7.0 – 11.5 kg

İlk 12 hafta 0.5 – 2 kg; sonrasında 0.25 kg/hafta

  • VKİ ≥ 30.0 kg/m2 (obez) – kilo alımı 5 – 9.0 kg

İlk 12 hafta 0.5 – 2 kg; sonrasında 0.25 kg/hafta

 

Gebenin alması gereken kalori ne kadardır?

Kalori alımı, yenidoğan kilosunu belirleyen ana etkendir. Normal kiloda tekiz gebeliği olan bir annenin, gebe olmayana göre kalori ihtiyacı %17 arttığı için ilk 12 haftadan sonra uygun kilo alımı için günlük kalori alımını 300 kcal arttırması yeterlidir. Ancak, bu ihtiyaç yüksek besin yoğunluğunda olmalıdır. Yani, 100 kilokalorideki protein, vitamin ve mineral oranı önemlidir. İlk 12 haftada ise böyle bir gerek yoktur. Yine de, enerji ihtiyacının yaş, kilo, boy ve günlük aktivite ile değiştiğini unutmamak gerekir.

 

 

Gebenin alması gereken protein ne kadardır?

Protein,  günlük gebe diyetinin %20’sini oluşturmalıdır. Tüm gebelik boyunca 1 kg protein tüketimi gerçekleşir ki bunun çoğu son 6 aydadır. Bu ihtiyacı karşılamak için 1.1 g/kg/gün protein alımı (yaklaşık günde maksimum 60 gr) önerilir (gebe olmayanlarda bu 0.8 g/kg/gün’dür). Hayvansal protein tüketirken yağ da alındığını unutmamak gerekir. Beslenme yetersizliği olan kadınlarda protein takviyesinin gebelik sonuçlarında iyileştirici bir etkisi görülmemiştir.

Gebenin alması gereken karbonhidrat ve yağ miktarı ne kadardır?

Karbonhidrat — İhtiyaç 175 g/gün (gebe olmayanda 130 gr/gün). Gebe diyetinin %50’si karbonhidrat olmalıdır.

Yağ — Alınan yağ miktar ve çeşidi, doğum tartısı, gebelik süresi ve nörolojik gelişimle ilişkilidir; ancak, çalışma sayısı az ve sonuçlar çelişkili olduğundan gebelikte alınması gereken ideal yağ tipi ve miktarı net değildir. Trans yağ asitleri, annenin aldığı miktarla orantılı olarak bebeğe geçer. Trans yağ asitlerinin, bebeğin büyüme ve gelişimine olumsuz etkisinden dolayı tüketilmemesi önerilir. Günlük yağ tüketimim, gebe diyetinin %30’undan fazlasını geçmemelidir.

 

Örnek bir gebe diyeti nasıl olmalıdır?

Gebelikde n sık tüketilmesi önerilenler şunlardır:Yağsız et, somon, hububat, yeşillik, yumurta, tam tahıl, ceviz, yoğurt.

Gebelikte yasak olan besinler ise çiğ et, çiğ yumurta, tütsülenmiş deniz ürünü, çiğ deniz ürünü, çiğ midye, açık süt, ezme et, alkol, bitki çayları, > 200 ml. kahvedir.

Tipik bir gebelikte kalori ihtiyacı çok artmamasına rağmen, bazı besin gereksiniminin göreceli fazla olmasından dolayı, gebeler yüksek kalitede besinden yoğun gıda tüketimine odaklanmalıdır; gereksiz kalorili yemek ve içeceklerden uzak durmalıdır. Besin piramidine uygun örnek bir normal gebe diyetini şu şekildedir:

  • 6-11 porsiyon tahıl
  • 3-5 porsiyon sebze
  • 2-4 porsiyon meyve
  • 3-4 porsiyon süt-süt ürünü,
  • 2-3 porsiyon et, tahıl veya hububat
  • 1 porsiyon tatlı
  • 2-3 porsiyon/hafta balık

Toplam enerji ihtiyacı, vücud kütle endeksine göre değişir, ama ortalama 2500 kcal/gün’dür.

 

Gebelikde alınması önerilen elementler ve vitaminler nelerdir?

Yeterli beslenmeyen gebelere, multivitamin takviyesi önerilir. Besin eksikliği riski olan gebeler şunlardır:

  • Çoğul gebeler
  • Sigara içenler
  • 19 yaş altı gebeler
  • Vejeteryanlar
  • Madde bağımlıları
  • Laktaz eksikliği olan gebeler

Multivitamin içeriği ürüne göre değişir. En azından, sadece diyetle alınmayan anahtar mineral/vitamin içeriği şöyle olmalıdır:

  • Demir – 30 mg
  • Folat – en az 0.6 mg
  • İyot – en az 150 mcg

İyi beslenen bir gebenin bunlar dışında ihtiyacı olmayacaktır; ancak, bir beslenme uzmanı tarafından besin eksikliği değerlendirilmesi gereken gebeler de vardır.

 

 

 

 

 

 

 

Erişkin bir gebe için önerilen günlük vitamin ve elementler ile bunların tolere edilebilen üst sınırları nedir?

Yağda ve suda çözünen vitaminler ve önemli mineraller için erişkin gebede önerilen günlük doz ve tolere edilebilen üst sınır tabloda gösterilmiştir.

  GÜNLÜK ÖNERİLEN TOLERE EDİLEN ÜST SINIR

(gebe+emziren)
Gebe* Emziren*
Yağda çözünen vitaminler
A Vitamini 770 mcg 1300 mcg 3000 mcg
D Vitamini 600 IU (15 mcg) 600 IU (15 mcg) 4000 IU (100 mcg)
E Vitamini 15 mg 19 mg 1000 mg
K Vitamini 90 mcg 90 mcg ND
Suda çözünen vitaminler
C Vitamini 85 mg 120 mg 2000 mg
Tiamin 1.4 mg 1.4 mg ND
Riboflavin 1.4 mg 1.6 mg ND
Niasin 18 mg 17 mg 35 mg
B6 Vitamini 1.9 mg 2 mg 100 mg
Folat 600 mcg 500 mcg 1000 mcg
B12 Vitamini 2.6 mcg 2.8 mcg belirlenmemiş
Mineraller
Kalsiyum 1000 mg 1000 mg 2500 mg
Fosfor 700 mg 700 mg 4000 mg
Demir 27 mg 9 mg 45 mg
Çinko 11 mg 12 mg 40 mg
İyot 220 mcg 290 mcg 1100 mcg
Selenyum 60 mcg 70 mcg 400 mcg

 

Gebelikde demir takviyesi neden önemlidir?

İyi dengelenmiş besin bile yeterli demiri sağlayamadığı ve demirin emilimi zor olduğundan mutlak gebe takviyesi önerilir. Gebelik ve lohusalık döneminde toplam demir kaybı 1000 mg’dır. Ağızdan alınan demirin ancak %10’u emilebilir. C vitamini demir emilimini arttırır. Çinko ile beraber alındığında emilimi azalır. Kansızlığı olmayan gebede 30 mg/gün demir alımı önerilir ki çoğu vitamin takviyesinde vardır. Demir eksikliği olanlarda ise (birinci ve üçüncü üç ayda Hb <11 g/dL veya ikinci üç ayda Hb ≤10.4 g/dL ve serum ferritin düşük), kansızlık düzelene kadar ilave 30 – 120 mg/gün demir önerilir. Demir ilacı yan etkisi olanda haftada 1-3 kere alınması bile doğumda kansızlığı önlemek için yeterlidir.

Gebelikte kalsiyum desteği gerekli midir?

Hayır. Dengeli ve iyi bir beslenme varsa takviyeye gerek yoktur.

Düşük kalsiyumun hem anne hem de bebek açısından olumsuz sonuçları izlenmiştir; ancak, direk etki mi yoksa sadece bir göstergeç mi oldukları net değildir. Bebeğin iskelet gelişimi tüm gebelikte 30 gr kalsiyum gerektirir, özellikle son üç ayda. Bu da kolayca annenin depolarından sağlanır. 19-50 yaş grubu gebe ve emzirenlerde günlük önerilen elementer kalsiyum 1000 mg’dır (14-18 yaş grupta ise 1300 mg). Gebeliğe bağlı oluşan fizyolojik değişiklikler barsaklardan kalsiyum emilimini arttırır. Kalsiyum emilimini sağlamak için D vitamini şarttır. Kalsiyum takviyesi, erken doğum veya düşük doğum ağırlığını azaltmaz. Gebelikte tansiyon yüksekliğini önlemedeki rolü için daha çalışma sonucuna gerek vardır.

 

Önerilen dozdan fazla D vitamin takviyesi  gebede gerekli midir?

Önerilen dozdan fazla D vitamin takviyesi, tartışılan güncel bir konudur. Ancak, ne anne ne de bebek açısından olası kötü sonuçlarda iyileşme sağladığına dair net kanıt bugün için henüz yoktur.

Düşük D vitamininin hem anne hem de bebek açısından olumsuz sonuçları izlenmiştir; ancak, direk etki mi yoksa sadece bir göstergeç mi? oldukları net değildir. Vitaminin etkinleşmesi için güneş ışığına gerek vardır. Dengeli beslenme gereken vitamin miktarını sağlar. Gebelerde D vitamin eksikliği araştırılması önerilmez.

Bazı kuruluşlar üreme çağı kadınlarda gebe olsun olması 600 IU günlük alım önerir. Bazıları ise daha fazla kanıt olana kadar 400 IU’yi yeterli bulur. Çoğu multivitamindeki miktar 400 IU’dir, ancak 200 IU, 1000 – 1200 IU olan da vardır.

Bazı ürünlerde D vitamini, ergokalsiferol (D2 vitamin) formundadır. D3 (kolekalsiferol) ise daha kolay aktifleştiği ve serum 25-hidroksivitamini daha etkin yükselttiği için tercih edilir. Multivitamin içeriği bu açıdan kontrol edilmelidir.

 

 

Gebelik öncesi ve gebelikte folik asid desteğinin önemi nedir?

Nöral tüp defektini önlemek için gebelik öncesi en az bir ay ve gebeliğin ilk üç ayı boyunca günde  0.4 – 0.8 mg folik asid alımı önerilir. Sonrasında önerilen doz 0.6 mg/gün’dür. İlk 3 ayda mutlak devam edilmelidir. Bazı risk grubunda daha yüksek doz önerilir.  Nöral tüp defekti olan fetus öyküsü olanda 4 mg/gün önerilir. Emzirme döneminde ise 0.5 mg/gün alınmalıdır.

 

Gebelikde iyot desteği gerekli midir?

İyot eksikliğinin potansiyel zararı, anne ve fetus/yenidoğanda hipotiroididir (tiroid bezinin az çalışması). İyot, normal beyin gelişimi ve nöropsikolojik gelişim için gereklidir. İyot eksikliği ise bazı çevresel kirlilik ajanlarına (tiyosiyanat, nitrat, perklorat) karşı duyarlılığı arttırır. İşlenmiş gıda tüketiminin artması, iyot eksikliğini arttırır.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), gebe ve emzirenlerde günlük 250 mcg iyot alımı önerir. Gebede 220 mcg, emzirende 290 mcg öneren kuruluşlar da vardır. DSÖ’nün önerisini karşılamak için gebelik planlayan, gebe ve emzirenler ağızdan multivitamin olarak potasyum iyot formunda 150 mcg iyot içeren tabletleri önerir. Çoğu multivitaminde bulunmadığı unutulmamalıdır.

Ülkemizin iyot eksikliği açısından riskli bölge olduğu gözönüne alınırsa iyot takviyesi gereklidir. İyot için üst güvenilir sınır 1100 mcg/gün’dür ki gebe, emzirenler ve önceden tiroid bozukluğu olanlar, iyodun fazla alınımına bağlı gelişen yan etkilere daha duyarlıdır.

 

Gebelikde kullanılan multivitamin içeriği ne olmalıdır?

Standard prenatal vitamin içeriğinin ve miktarları aşağıda görülmektedir:

  • Demir – 30 mg
  • Çinko – 15 mg
  • Kalsiyum – 250 mg
  • Vitamin B6 – 2 mg
  • Folik asid – 4 mg
  • Vitamin C – 85 mg
  • Vitamin D – 15 mcg

Tabii ki içerik firmadan firmaya değişir. Vitamin takviyesi kişiselleştirilmelidir. Normal bir gebe dengeli besleniyorsa demir, folik asid ve iyot dışında hiçbirşeye ihtiyaç yoktur. Ancak, önerilenden daha fazla kullanılma nedenleri olarak besin eksikliğini saptamanın zorluğu; kullanımın, kullanılmamaya bağlı oluşabilecek risklerin önüne geçmesi ve gebenin psikolojik kendini iyi hissetmesi söylenebilir.

 

Gebelikde vitaminler gereğinden fazla alınırsa bir sorun olur mu?

Evet. Vitamin veya minerallerin aşırı dozda alımı da zararlıdır.

  • A Vitamini – Bazı besinlerde (karaciğer gibi) A vitamini bol bulunur. Bazı gruplar gebede ciğer tüketimini önermez. İçeriği 5000 IU (1500 mcg)’den fazla multivitaminlerden kaçınmalıdır. A vitamin dozu, 10,000 IU/gün (1 IU = 0.3 mcg retinol)’den fazla ise bebekte kalıcı yapısal hasar yapar.  Afa-karoten ise bebekte hasar yapmaz.
  • İyot –Aşırı iyot alımı, bebekte guatr (hipotiroidi) nedenidir. Güvenilir üst sınır 1100 mcg/gün’dür. Fetal hipotiroidi günde 12.5 mg ve 2.3-3.2 mg iyot alan gebelerde bildirilmiştir. WHO/UNICEF gebelerde 250 mcg günlük alım önerirken, Amerikan Tiroid Birliği ve Endokrin Topluluğu hafif iyot eksikliği olan bölgelerde 150-500 mcg/gün iyot önerir.
  • D Vitamini – Toksik doz çok net değilse de üst güvenilir sınır günde 100 mcg (4000 IU)’dir.
  • E Vitamini – Sadece bir çalışmada yüksek dozda doğumsal, yapısal kalp hastalığı yaptığı bildirilmiştir.

 

Vejeteryan gebeler beslenme konusunda nelere dikkat etmelidir?

Hayvansal ürünlerden kaçınma derecesine göre farklı tiplerde vejeteryan diyeti olduğundan, tüketilen besin tipi, miktarı ve çeşidine göre kişisel değerlendirilmelidir.

Vejeteryan diyet gittikçe sık tercih edilmektedir. İyi dengelenmiş vejeteryan diyet, yeterli kalori ve besin içeren süt ve süt ürünlerinden oluşur; takviye ihtiyacı olmamalıdır.

Tüm hayvansal ürünleri reddedenlerde (vegan diyet)  demir, esansiyel amino asidler (sadece bazı besinlerle alınan protein yapı taşları), eser mineraller (çinko gibi), B12 ve D vitamini, kalsiyum, veya kompleks yağlar (n-3 yağ asidleri gibi) yeterli alınamaz. Ayrıca, bu tür diyetde gebe için gereken kalori de yetersizdir. Bunlar gözönüne alınarak 400 IU/gün D vitamini, 2 mcg/gün B-12 vitamini ve gereken enerji sağlanması önerilir.

 

Gebelerin glutensiz beslenmesi önerilir mi?

Çok popüler bir konu olmasına rağmen bu tür beslenmenin Çöliak hastalığı ve glüten duyarlılığı dışında, hasta olmayanlarda hiçbir faydası yoktur. Gebelerde glütenden kaçınmak tiamin, riboflavin, niasin, folat, ve demirin yetersiz alınmasına nedendir.

 

Çocukta oluşabilecek allerjiyi önlemek için gebelik sırasında besin kısıtlaması yapılmalı mıdır?

Bu konudaki veriler böyle bir uygulamayı desteklememektedir. O yüzden, gebeler normal beslenmeye devam etmelidir. Ancak, anne sütü, çocukta allerji riskini azaltabilir.

 

Laktoz intoleransı olan gebeler nelere dikkat etmelidir?

Laktoz intoleransı olanlarda özellikle gebeliğin son üç ayında şikayetler hafifler. Bu rahatsızlıkta süt/süt ürünleri yeterli tüketilemediğinden sorun kalsiyum eksikliğidir. Takviye gerekir. Günlük kalsiyum alımı, 600 mg’dan az (kalsiyumdan zengin bir porsiyon besin) ise takviye gerekir. Günlük bölünmüş doz 500-1000 mg olmalı. Maksimum tolere edilen doz ise 2500 mg/gün’dür. Eğer hiçbir süt ürününü tolere edemiyorsa ve gün ışığını az alıyorsa D vitamini (400 IU/gün) de gerekir. Endüstriyel ‘laktaz’ ürünlerinin güvenilirliği bilinmemektedir. İnsanlarda normalde olan beta-galaktozidazdır.

 

Gebelikte tatlandırıcılar kullanılabilir mi?

Aspartam, sukraloz, sakkarin, asesülfam potasyum veya steviosit içeren tatlandırcıların ‘kabul edilebilir günlük doz’ sınırında kullanıldıklarında, doğumsal anomalileri arttırdıklarına dair kanıt yoktur.

‘Kabul edilebilir günlük doz’ yaşam boyu bir sağlık sorunu oluşturmadan günde alınabilen miktar olarak tanımlanır. Ortalama tatlandırıcı kullanımı genellikle bu sınırın altındadır. Örneğin, aspartam için bu miktar 50 mg/kg/gündür. Bir kutu diyet kolada 355 ml’de 131 mg aspartam bulunur.  Sakkarin ve sukraloz için 5 mg/kg/gündür,  asesülfam potasyum için 15 mg/kg/gün, ve steviosit için 4 mg/kg/gündür. Sakkarin alan gebe farelerin yavrularında, mesane kanser riski artışı gözlendiğinden ve alternatifi olmasından dolayı, gebelerde kullanılmaması mantıklıdır. Aspartamın gebelerde güvenli olduğu meslek kuruluşları tarafından bildirilmiştir.

 

Gebelerde flor desteği gerekli midir?

Hayır. Meslek kuruluşları gebede flor takviyesini önermez çünkü süt dişi yapısına eklenmez ve sonraki dönemde de çürük oranını azaltmaz. Florun asıl etkisi, dişler çıkmaya başlarken ve bölgesel etkilidir; yani, su veya ağız çalkalama solüsyonlarındaki florun çıkmakta olan diş yapısına katılması söz konusudur. Aşırı flor alınmasının yenidoğanda bir zararı yoktur çünkü plasentadan fazlasının geçişi engellenir.

Gebe olsun olmasın kadınlarda ve emzirenlerde önerilen flor alımı 3 mg/gün’dür. İçme suyuna flor katılmayan bölgede yaşayanlarda eksiklik olabilir.  Yine de bunu belirlemek zordur, çünkü içeceklere, endüstriyel ürünlere eklendiği gibi çayda ve bazı deniz ürünlerinde de vardır.

 

Gebelerin uzun süre aç kalması bir sorun oluşturur mu?

Evet. Gebelerde 12 – 18 saatlik açlık sonrası, ‘hızlanmış açlık’ tablosu gelişir. Enerji ihtiyacı için yağlar yakılmaya başlar ve yağ asitleri oluşur.  Kan-beyin bariyerinden yağ asitleri geçer ve beyine ulaşır. Yağ asitlerinin beyine toksik etkisi olduğunu söyleyen yazarlar yanında, uzamış açlık dönemleri olan gebelerden doğanlarda erişkin dönemde bazı metabaolik rahatsızlıkların olabileceğini söyleyen yazarlar da vardır.

Gebelikte besinlerle bulaşan sorun oluşturabilecek hastalıklar nelerdir?

Gebelikte sorun çıkarabilecek besinlerle bulaşan hastalıklar şunlardır:

  • Toksoplazmozis – Kedi pisliği ile enfekte toprağın bulaştığı çiğ/az pişmiş et/et ürünleri, meyve, sebze ve kontamine filtre edilmemiş su ile bulaşır.
  • Listeria monositogenez – Hem sebze hem de hayvansal ürünlerle bulaşır. İyi pişmiş yemeklerle bulaşması söz konusu değildir. Sıklıkla işlem görmüş, meze türü etlerle, sosisle, yumuşak peynirle, tütsülenmiş deniz ürünleri ve ekmeğe sürülebilen etlerle bulaşır. Ancak, çiğ sebze, meyve ile de bulaşır.
  • Brusella – Mikrobun bulaştığı pastörize edilmemiş süt/süt ürünleri veya çiğ etle bulaşır.

 

Besinlerle bulaşan hastalıklardan korunma için neler önerilir?

Besinlerle bulaşan hastalıklardan korunma için önerilenler şunlardır:

  • İyi kişisel bakım uygulaması (sık el yıkama)
  • Sadece iyi pişmiş yumurta, et, süt ve mandra ürünü tüketme
  • Pastörize edilmemiş ürün kullanmama
  • Meyve ve sebzeleri sürekli akan su altında en az 30 saniye yıkayarak tüketme

* Karaciğer yüksek dozda A vitamini içerdiğinden az tüketmek.

  • Çiğ et, balık ve mandra ürünü ile temas etmiş tüm mutfak aletlerini sıcak sabunlu su ile yıkayın. Mutfak tezgahını ise 250 ml su içine bir çay kaşığı çamaşır suyu karışımı ile 10 dakika bekletilerek temizleyin.

 

Gebelikte önerilen balık tüketimi nedir?

Gebelerin sadece pişmiş balık yemesi önerilir.  ‘Suşi kıvamında’ uygun şartlarda dondurulmuş çiğ balıkdan yapılan ürünlerin genellikle güvenli olmasına rağmen, bilmeden yenilmesi sakıncalı olmasa da ileriki dönemlerde önerilmez.

Balık, omega-3 olarak da bilinen iki n-3 uzun zincir doymamış yağ asidinin temel kaynağıdır: dokozaheksaenoik asit (DHA) ve eikosapentaenoik asid (EPA). Normal beyin ve retina gelişimi için DHA gereklidir ki vücudun yeterli oranda üretmesi mümkün değildir. Bu yüzden balık tüketimi önerilir. Amaç, günde 200 mg DHA alınmasıdır. Balık çeşidine göre haftada 2-3 porsiyon balık tüketilmesi 200 mg/gün DHA alımına denk gelir. Yağlı balıklarda içerik daha fazladır.

Balıklar da çevre kirliliğinden etkilenir. Metilciva oranı yüksek balık tüketimi, ciddi merkezi sinir sistemi hasarı, hafif entelektüel, motor ve psikososyal bozukluğa neden olabilir. Yüksek dozda civa içeren uzun ömürlü ve iri balıklar olan kılıç balığı, köpek balığı, dil balığı, iri uskumru, kiremit balığı ve midye gebelerde önerilmez.

Civa oranı düşük deniz ürünlerinin 340 gr/hafta yenmesi önerilir ki bunlar karides, konserve diyet beyaz tuna balığı, somon, morina ve kedi balığıdır. ‘Beyaz’ tuna balığında, konserve diyet tunadan daha fazla civa bulunur. Bazı otörler haftada en fazla 170 gr (bir öğün) beyaz tuna balığına izin verirken bazıları ise gebede tuna balığının her türlüsünden kaçınılmasını önerir. Tazlı su balıklarının ise haftada bir öğünden fazla tüketilmesi önerilmez.

Yerel balıkçınızdan ürünlerin kaynağı ile ilgili bilgi almakta yarar vardır. Gebede omega-3 takviyesinin bebeğin zihinsel gelişimine olumlu etkisine dair kanıt yoktur. Balık tüketmeyen gebelere diğer omega-3 kaynakları önerilir. Amaç, günde 200 mg DHA alınmasıdır. DHA katkılı yoğurt, süt ve yumurtalar bulunmaktadır.

 

Gebelikte kahve içilebilir mi?

Evet. Gözlemsel çalışmalar, kafein tüketimi ile düşük, erken doğum ve gelişme geriliği arasında ilişki ortaya koymuştur. Bu gözlemlerdeki sorun kafein miktarının net belirlenememesidir çünkü kahve çeşidi, bardak boyutu, hazırlanış şekli ile kafein oranı değişmektedir. Bu yüzden, gebe kalmaya çalışan kadınlarda ve gebelerde önerilen; günde en fazla 200 mg kafeindir.

Besinlerde Kafein Miktarı

Kahveler Mililitre Kafein (mg)
Kahve, filtre 240 133 (102 – 200)
Kahve, neskafe 240 93 (range: 27 to 173)
Kahve, kafeinsiz neskafe 240 5 (range: 3 to 12)
Espresso 30 40 (range: 30 to 90)
Espresso kafeinsiz 30 4
Çaylar Mililitre Kafein (mg)
Çay, demli 7200 53 (40 – 120)
Nestea 1080 26
Starbucks Tazo Chai Tea Latte (Grande) 14400 100
Diğer
Mililitre
Kafein (mg)
Kola, normal/diyet 360 35 to 47
Fanta 360 0
Fresca 360 0
Pepsi, normal/diyet 360 36 to 38
Sprite, normal/diyet 360 0
Enerji İçecekleri
Mililitre
Kafein (mg)
Red Bull 250 80
Red Bull şekersiz 250 80
Donmuş Ürünler Mililitre Kafein (mg)
Haagen-Dazs kahve dondurma/yoğurt 240 58
Starbucks kahve dondurma 240 50 – 60

 

Gebelikte bitkisel ürün tüketimi zararlı mıdır?

Evet. Bitkisel ürünler en sık bitkisel çay olmak üzere, gebelikte bazı şikayetleri rahatlatmak (bulantı gibi) için kullanılırlar. Bazı kültürlerde düşük ve erken doğumu önlemek, doğumu başlatmak veya rahim ağzı olgunlaşması için de kullanılırlar. Bu ürünlerin uygun doz ve kullanım şekli için bir ortak görüş yoktur.  Genel olarak gebelikte bitkisel ürünlerden kaçınmak önerilir. Hem kullanılan diğer ilaçlarla etkileşim hem de ürünlerde doz anlamında kontrol olmadığından güvenli değillerdir.

 

Spor yapan gebelerin beslenme konusunda neye dikkat etmesi gerekir?

Gebelerde önerilen düzenli egzersiz, en az haftada 150 dk. orta yoğunlukta aerobik aktivitedir. Diğer uygun egzersizler ise üst vücuda sınırlı, yerçekimine karşı ağırlık kaldırmayı içeren kardiyovasküler egzersizlerdir. Tüm aktiviteler sırasında karın içi basıncını arttıran mekanik stresten kaçınmalıdır. .

Düzenli egzersiz gebelerde önerilse de atletlerde gebelik sırasında besin ihtiyaçları farklıdır. Sporcu gebeler, hem egzersiz hem de dinlenme sırasında gebelikte daha fazla karbonhidrat kullanırlar. Bu yüzden, kan şekeri düşüklüğüne eğilimlidirler. Egzersiz sırasında şeker tüketildiğinden fetusa giden oran azalır. Artmış ihtiyacı karşılamak için daha çok şeker (glikoz) tüketmeliler.

 

Adolesan gebelerin diyetinde bir fark var mıdır?

Evet. Adolesan gebeninde enerji alımı özelliklidir. Zaten kendileri büyüme evresinde olduğundan daha çok enerji tüketirler. Ayrıca, vücud imaj kaygısına bağlı kilo alımı yetersiz olabilir. Bu yaş grubunda beslenme uzmanı desteği gereklidir.

Çoğul gebeliklerde beslenme konusunda nelere dikkat etmek gerekir?

Çoğul gebeliklerde besin ihtiyacı artar. İkiz gebelerde önerilen kilo artışı 16-20 kg’dır. Bunun içinde tekiz gebelerden günde 150 kilokalori daha fazla alınması gerekir. Yine de ihtiyaçlar, gebelik öncesi kiloya göre ayarlanmalıdır. Önerilen folik asid 1 mg/gün ve B6 vitamini 2 mg/gün’dür. Özellikle, demir ihtiyacı da artar.

 

Hiperemezis gravidarum olan gebeler nasıl beslenmelidir?

Hiperemezis gravidarum erken gebelikte sık görülen bir tablodur. İlk 3 ayda, kilo alımının fetusun gelişimine bir katkısı yoktur. Hiperemezis de bu yüzden fetusu olumsuz etkilemez. İlk olarak yemek miktarı azaltılır.  Sık ve az miktarda yenir. Bu fayda etmezse B6 vitamini 25 mg günde 3 defa verilir. Çok şiddetli ve hiçbirşey yenilemez duruma gelirse hastaneye yatırılarak damar yolundan şekerli sıvı takviyesi yapılır.  Nadiren, damar yolundan beslemek gerekebilir.

 

Beslenme bozukluğu olan gebede ne yapılmalıdır?

Üreme çağı kadınlarda beslenme bozuklukları sıktır. Anoreksia nevroza tanısı olan kişinin gebe kalması zordur. Bu yüzden, gebelerde anoreksia nevroza görülmez. Ancak, bulimia gebelerde olabilir. İlk 3 ayda bulimianın fetusa olumsuz etkisi görülmez. Devam ederse, ciddi enerji kısıtlaması nedeniyle, fetusta gelişme geriliği olabilir. Psikiyatrist desteği şarttır.

 

Emilim bozuklukları olan gebelerde ne yapılmalıdır?

Hem emilim bozuklukları hem de enflamatuvar barsak hastalıkları fetal gelişimi olumsuz etkiler. Yakın ultrason takibi ile erken dönemde gelişme geriliği yakalanabilir. Özel diyet ve takviyeler gerekebilir. Gastroenteroloji konsültasyonu şarttır.

 

Mide küçültme ameliyatı geçiren gebelerde neye dikkat edilmelidir?

Son 20 yılda artan obeziteye paralel olarak mide küçültme ameliyat sıklığı da artmıştır. Bu operasyon sonrası gebelik sıklığı da artar. Çoğu infertil olan hastalar kilo verince, sıklıkla kendiliğinden gebe kalır.

Farklı tipte operasyonlar vardır. Bir kısmı sadece küçültücü, bir kısmı ise emilime engel olacak şekildedir. İkinci grupta protein emilim bozukluğu, kansızlık, vitamin (B12, folik asid, A, D, E, K) ve kalsiyum eksikliği görülür. Bu operasyon sonrası hızlı kilo verme aşamasında gebe kalınması önerilmez.

Hepsinin gebelik öncesi besin danışmanlığı alması ve gereğinde B12 vitamini, folik asid, kalsiyum ve demir takviyesi alması önerilir. Bu ameliyatları geçirenlerde, gebelik diyabeti, gebelikte hipertansiyon, iri bebek ve sezaryan oranları azalmıştır. Perinatoloji konsültasyonu önerilir.

ÖZET

  • İdeal olan, gebelik öncesi başlayan beslenme değişikliklerinin, gebelik boyunca ve lohusalıkta da düzenli gözden geçirilmesidir.
  • Gebelik öncesi folik asid başlanmalı, varsa metabolik hastalık kontrol altına alınmalı ve obez olanlar kilo vermelidir.
  • Günde 3 öğün, sebze, meyve, tam tahıl, az yağlı süt ürünleri ve birkaç çeşit protein kaynağı içerecek şekilde beslenen bir kişi çoğunlukla yeterli gıda alıyordur.
  • Gebede sağlıklı beslenme temelini, uygun kilo alımı; yeterli kilo alımını sağlayacak miktarda her çeşit, muamele görmemiş gıda tüketimi; uygun vitamin ve mineral desteği; zararlı maddelerden kaçınma ve güvenli gıda tüketimini oluşturur.
  • Normal kiloda tekiz gebeliği olan birinin ilk 12 haftadan sonra günlük kalori alımını 300 kcal arttırması yeterlidir.
  • Gebenin ihtiyacı, 175 g/gün karbonhidrat ve 1 g/kg/gün proteindir.
  • Yeterli beslenmeyen ve besin eksikliği riski olan gebelere, multivitamin takviyesi önerilir.
  • Diyetle alınmayan mineral-vitamin içeriği folik asid, demir ve iyottur.

Sunum için lütfen tıklayın.