Yumurtalık kistleri nedir?
Yumurtalık içinde veya üstünde yer alan, içi sıvı veya diğer dokular ile dolu keselere ‘Yumurtalık kisti’ denir. Sağlıklı her kadının leğen kemiği boşluğunda (pelvis) sağ ve sol olmak üzere iki yumurtalığı (over) vardır. Üreme çağındaki, kadınlarda her ay bir yumurta, yumurtalıklardan gelişerek atılır (yumurtlama).
Yumurtalık kistleri sık rastlanan bir durumdur. Çoğu üreme çağı veya menopoz döneminde görülür. Yumurtalık kistleri ağrı veya karında dolgunluk hissine ya da şişkinliğe eden olabilir. Bazen hiçbir şikayet görülmez. Birçok kadını yumurtalık kisti olduğunu öğrendiğinde kanser şüphesi alır. Oysa ki bu kistlerin çoğu fonksiyoneldir veya benign (iyi huylu) kitlelerdir. Nadiren yumurtalık kisti malign karakter gösterir (kötü huylu).
Yumurtalık kistleri hangi şikayetlere yol açar?
Yumurtalık kisti olan çoğu kadında hiçbir şikayet yoktur. Çoğu rutin jinekolojik muayene sırasında veya başka nedenlerle çekilen batın görüntüleme yöntemlerinde şans eseri saptanır. Şikayet olursa da şunlar görülür:
- Pelvik ağrı: Kistin olduğu tarafta, künt veya keskin, aralıklı veya bazı aktiviteler sırasında olabilir.
- Şişkinlik
- Bası hissi
- Dolgunluk hissi
- Anormal vajinal kanama
- Sık idrara çıkma
- Bazı aktivitelerle artan ağrı: İlişki sırasında, barsak hareketleri ile
- Memede ağrı
- Mesaneye bası hissi, sık idrara çıkma
- Bulantı, kusma
Yumurtalık kistleri hangi komplikasyonlara yol açar?
Yumurtalık kistlerine bağlı gelişebilecek komplikasyonlar şunlardır:
- Kanser gelişimi: Özellikle menopoz sonrası gelişen kistlerde malignite riski artar.
- Torsiyon: Büyük bir kist, yumurtalığın kendi etrafında dönmesine neden olabilir. Yumurtalık asıcı bağları ve damarlarını içeren bağı etrafında döner. Buna ‘torsiyon’ denir. Ani başlayan şiddetli karın ağrısı, bulantı ve kusma şikayetleri olur. Torsiyon, toplardamarda tıkanıklığa bağlı ödem ve ileri evrede atardamarında kan akımını azalmasına bağlı beslenme bozukluğu sonucu kansız kalarak nekroza uğrar.
- Rüptür: Büyük olan yumurtalık kistleri patlayabilir. Bu duruma ‘rüptür’ adı verilir. Şiddetli ağrı ve iç kanama olur. Baygınlık hissi, baş dönmesi veya göz kararması gibi şikayetler de görülebilir. Kist ne kadar büyükse rüptür riski de o kadar fazladır. Karın içi basıncını arttıran durumlar, pelvisi ilgilendiren yoğun aktiviteler, cinsellik dahil rüptür riskini arttırır.
Kaç tip yumurtalık kisti vardır?
Yumurtalık kistleri 2 ana grupta incelenir:
Fonksiyonel yumurtalık kistleri
Adet döngüsünün bir parçası olarak gelişen, sıklıkla benign ve kendiliğinden kısa zamanda gerileyen kistlerdir. En sık görülen yumurtalık kistleri fonksiyonel olanlardır. Yumurtlamaya hazırlanan yumurta, ‘folikül’ adı verilen bir kesenin içindedir. Bazen folikül gelişir ama içindeki yumurtayı salmaz, yani yumurtlama olmaz. Bunun yerine büyüyerek kiste dönüşür. Buna ‘folikül kisti’ denir.
Gebelik süreciyle de ilgili fonksiyoel kistler gelişir. Yumurtlama sonrası gebelik olursa, o yumurtanın salındığı folikül aylarca kist olarak o yumurtada kalır. Buna da ‘korpus luteum kisti’ adı verilir. Çoğu fonksiyonel kist hiçbir şikayete neden olmaz. Fonksiyonel kistler sıklıkla 6-8 haftada kendiliğinden geriler
Patolojik yumurtalık kistleri
Anormal hücre büyümesine veya altta yatan bir hastalığa bağlı gelişen ve daha az görülen kistlerdir. Patolojik kistler ya yumurta gelişimini sağlayan ya da yumurtalığın dış yüzeyini örten hücrelerden gelişir. Bu grubun da çoğu benigndir. Sık görülen anormal hücre büyümesine örnek kistler şunlardır:
- Dermoid kistler: Teratom’ adı da verilen bu yumurtalık kistleri sıktır. Bazen diş, saç, kıl veya yağ dokusu gibi vücudu oluşturan değişik dokuları içerirler. Bu durum kulağa tuhaf gelebilir. Dermoid kistler doğuştan olabilir ve üreme çağında büyüyebilir. Dermoid kistlerin patlama riski septik bir tablo oluşturabileceğinden boyutuna bağlı olarak operasyonla çıkartılmaları gerekebilir. Çok nadir olsa da bazı dermoid kistleri kanserleşebilir.
- Kistadenom: Bu kistler yumurtalık dış yüzeyi kaynaklı olup çok büyük boyutlara kadar büyüyebilir. Sıklıkla benign karekterde kistlerdir.
- Kanser: Yumurtalık kistlerinde kötü huylu kanser olma oranı %1’dir. Sıklıkla menopoz dönemindeki kadınlarda veya aile öyküsünde yumurtalık kanseri olanlarda görülür.
Altta yatan bir hastalığa bağlı gelişen yumurtalık kistlerinden en sık görülenler ise şunlardır:
- Polikistik over sendromu (PCOS): Bu yumurtalık yapısı olan kadınlarda ayda bir yumurta gelişip salınmak yerine yumurtalıkta birçok küçük yumurtacık gelişir. Bu küçük kistler gerilemez, ancak yumurtlama da olmaz. PCOS neden olduğu diğer şikayetlerden dolayı tedavi edilir, kistlerin varlığından dolayı değil.
- Endometriozis: Rahim içini döşeyen dokunun (endometriyum) rahim dışında büyümesi durumuna ‘endometriozis’ denir. Yumurtalıkda yer alan endometriotik odak, zamanla kanaya kanaya ‘Çikolata kisti (endometrioma)’ haline dönüşür. Endometriozisde en sık görülen şikayet ağrıdır.
Yumurtalık kist oluşumunda risk faktörleri nelerdir?
Yumurtalık kistleri düzenli adet gören kadınlarda daha sık görülür. Aslında her ay çoğu kadında en az bir folikül veya korpus luteum kisti gelişir. Ama bir şikayete neden olmadıkça bunların farkına varılmaz. Menopoz öncesi büyük kist gelişen kadınların %8’inde tedavi gerekir. Yumurtalık kistlerine menopoz sonrası dönemde daha az rastlanır. Bu dönemdekilerde kanser riski daha yüksektir.
Şu durumlarda yumurtalık kist görülme riski artar:
- Hormon bozukluğu: Yumurtlama olmamasına neden olan durumlar fonksiyonel kistlere neden olur. En sık hipotiroidi buna nedendir.
- Gebelik: Bazen gebeliğin devamlılığını sağlayan korpus luteum kistik bir hal alabilir.
- Endometriozis: Yumurtalıkta endometriozis odakları bulunması ‘çikolata kisti’ (endometrioma) gelişimine neden olur.
- Pelvik enfeksiyon: Tüp veya yumurtalıkları içine alan abse oluşumuna neden olabilir pelvik enfeksiyonlar.
- Daha önce yumurtalık kist hikayesi: Bir yumurtalık kisti oluşmuşsa başka kist oluşma riski de artar.
- İnfertilite tedavisi: Yumurtlama tedavisinde kullanılan birçok ilaç yan etki olarak yumurtalık kistine neden olabilir. Özellikle ‘overyan hiperstimülasyon sendromu’ birçok yumurtalık kistinin aynı anda geliştiği, yaşamı tehtid eden bir tablodur.
- Tamoksifen kullanımı: Meme kanseri tedavisinde kullanılan tamoksifen yumurtalık kistlerine neden olabilir.
Yumurtalık kist tanısı nasıl konur?
Radyolojik olarak 2 cm üstündeki sıvı içerikli keseciklere ‘kist’ denir. Bizim açımızdan 5 cm. ve üzerindeki kistler klinik öneme sahiptir.
Yumurtalık kisti tanısı, en sık jinekolojik muayene sırasında yapılan ultrason ile konur. Ultrason ile kistin boyut, içerik, iç yapısı ve damarlanması gibi birçok özelliği tarif edilir. Bazen kist içeriği ve komşu organlarla ilişkisini daha iyi tanımlamak için MR veya BT istenebilir.
Kan testleri olarak gebelik testi, kistin yapısını daha ayırt edici özellikleri saptamamızı sağlayan tümör belirteçleri istenir.
Gereğinde tanı için laparoskopi bile yapılır. Örneğin, endometriozis tanısı laparoskopideki görünüm ve şüpheli yerlerden alınan biyopsi ile konur.
Yumurtalık kistleri nasıl tedavi edilir?
Yumurtalık kistlerinde tedavi ihtiyacı şu kriterlere göre belirlenir:
- Kistin büyüklüğü ve ultrason görünümü
- Şikayete neden olup olmadığı
- Menopozda olup olmadığınız
Çoğu yumurtalık kisti birkaç ayda kendiliğinden geriler. Ultrasonla takip edilerek gözlemlenir. Menopoz sonrası görülen kistlerin kanser olma riski daha yüksektir. Yumurtalık kistlerinde tedavi seçenekleri şunlardır:
- Takip: Belli aralıklarla ultrason ile kist takibe alınır. Bu daha sıklıkla tedavi ihtiyacı olmadığı düşünülen kistlerde uygulanan bir yoldur. Kist aynı kalabilir, gerileyebilir ve hatta kaybolabilir.
- Doğum kontrol hapları: Bu ilaçlar bazı tip kistlerin büyümesini durdurur.
- Cerrahi: Kadınların %5-10’u yumurtalık kisti nedeniyle opere olur. Bu kistlerin %13-21’i kanserdir. Cerrahi gerekebilecek durumlar şunlardır:
- Menopozda yumurtalık kist
- 2-3 adet sonrası gerilemeyen kistler
- Giderek büyüyen kistler
- Ultrasonda saptanan bazı özelliklerin anormal olması
- Kistin ağrıya neden olması
Yapılacak ameliyatın şekli kistin boyutuna, yaşınıza, çocuk sahibi olma isteğinize, ailede meme veya yumurtalık kanseri öykünüze göre belirlenir. Kistin hepsi çıkartılabilir (kistektomi). Bazen tüm yumurtalığın alınmasına (ooferektomi) gerekebilir.
Yumurtalık kistleri kansere dönüşür mü?
Evet, bazı yumurtalık kistleri kanserleşebilir. Ancak, çoğu yumurtalık kisti benign karekterdedir. İleri yaşlarda, özellikle menopoz sonrası yumurtalık kanser riski artar.
Yumurtalık kist oluşumu önlenebilir mi?
Yumurtalıkta kist gelişimini önlemek mümkün değilse de düzenli jinekolojik muayene ile erken tanı koymak mümkündür. Benign yumurtalık kistleri kanserleşmez. Ancak, yumurtalık kanseri, yumurtalık kist şikayetlerini taklit edebilir. Bu yüzden, rutin yıllık jinekolojik muayene yanında şu bulgular varsa mutlak doktorunuza haber vermelisiniz:
- Adet düzeni ve kanama miktarında değişiklik
- Devam eden pelvik ağrı
- İştahsızlık
- Açıklanamayan kilo kaybı
- Karında dolgunluk veya bası hissi
- Karında şişkinlik
- Sık idrara çıkma hissi
Yumurtalık kistleri gebe kalmayı zorlaştırır mı?
Tipik olarak yumurtalık kistlerinin gebe kalma şansına etkisi yoktur. Ancak bazen kist oluşumuna neden olan hastalık gebe kalmayı zorlaştırabilir. Özellikle iki durum doğurganlığı negatif etkiler:
- Endometriozis
- Polikistik over sendromu (PCOS)
Yumurtalık kistleri gebeliği nasıl etkiler?
Gebelik sırasında yumurtalık kistlerine sık rastlanır. Çoğu fonksiyonel olan bu kistler, tipik olarak benign ve zararsızdır. Çoğunluğu ilk 3 ayda geriler. Gebelik boyunca büyüyenler ise rüptür ve torsiyon riski taşır. Bu yüzden ilk muayenede saptanan tüm yumurtalık kistleri gebelik boyunca takip edilmelidir.