Erken ve prematür menopoz nedir?

Menopoz kadın yaşamında doğal olarak adet görmenin durmasıdır. Son adetin üzerinden 12 ay geçmiş ise o kadın menopozda kabul edilir. Sıklıkla 45-55 yaşları arasında, ortalama 51-52 yaşlarında menopoza girilir. Ancak bazen daha erken yaşlarda da menopoz gelişebilir.

Erken ve prematür menopoz neden olur?

Normalde her ay yumurtalıklardan bir yumurta salınır. Buna ‘yumurtlama’ denir ki gebeliğin olabilmesi için ön koşuldur.  Erken ve prematür menopozda yumurtalık rezervi tükenmeye başlar. Sonuç olarak:

• Daha seyrek yumurtlama olur.
• Yumurtlama tamamen durur.
• Üreme döngüsünü kontrol eden östrojen hormon düzeyleri azalır.

Yumurtalıklar neden çalışmaz?

Erken ve prematür menopozun %60 nedeni açıklanamaz, %10-30’unda otoimmün hastalık vardır. Tüberküloz, sıtma, kabakulak, sitomegalovirüs enfeksiyonu gibi bazı enfeksiyonlar çok nadir de olsa etken olabilir. Etkilenen kadınların %5-30’unda ailede başka etkilenenler de vardır. Toksik maddeler (radyoterapi, kemoterapi, çevresel faktörler gibi) kalıcı veya geçici erken menopoza neden olabilir. Uzun süredir sigara içen veya düzenli sigara kullananlar hiç kullanmayanlar göre menopoza 1-2 yıl önce girer. Yağ dokusunda östrojen depolandığından zayıf kişiler de daha sık görülür.

Erken menopoz şikayetleri nelerdir?

Çoğu kadının ilk farkettiği durum adet değişiklikleridir. Adet gecikmesi, seyrek veya sık adet görme veya adet kanama miktarlarında değişiklik olabilir. Tüm şikayetler menopozdan çok önce başlar. Bu şikayetlerin başladığı ve son adetin üzerinden 12 ay geçene kadar yaşanan sürece ‘perimenopoz’ denir.  

Erken menopoz sağlık sorunlarına yol açar mı?

Evet. Menopoza doğal sürecinden daha erken girmek en önce doğurganlıkla ilgili kaygı yaratır. Ancak daha başka sağlık sorunları da bu kişileri beklemektedir çünkü östrojenin birçok olumlu etkisinden daha uzun süre yoksun kalınmaktadır. Östrojen, ‘iyi kolesterol’ olarak bilinen HDL’yi arttırır, ‘kötü kolesterol’olan LDL’yi azaltır. Kemik erimesini önler.

Ne zaman doktora başvurmalıyım?

40-45 yaşın altında ve yukardaki şikayetleri yaşıyorsanız doktora başvurmalısınız. Bunlara ek olarak şu durumlarda da erken menopoz şüphesi açısından doktora başvurmalısınız:

• Radyoterapi veya kemoterapi aldıysanız
• Ailenizde veya sizde otoimmün bir hastalık varsa (örnek: Hashimato tidoiditi, Grave’s hastalığı, Lupus)
• Bir yıldan fazla çocuk sahibi olmaya çalışmış ve gebelik elde edemediyseniz
• Ailede 40 yaşından önce menopoza giren varsa

Erken ve prematür menopoz tanısı nasıl konur?

Doktora başvurduğunuzda şikayetler, tıbbı öykü ve aile öyküsü alınır. Ardından fizik muayene yapılır. Şikayetler tanı için yeterlidir. Yaşınız, diğer şikayeler, aile öyküsü ve bireysel özelliklerinize göre doktorunuz ayırıcı tanıya yardımcı olacak gerekli testleri ister:

• Gebelik testi: Üreme çağındaki her kadında adet kesilmesi varsa önce gebe olmadığı kanıtlanmalıdır.
• Kan testleri: En sık bakılan kan hormon seviyeleridir. En sık istenenler:
  • FSH: > 30-40 mIU/mL ise. Ama, tek bir yüksek değer tanı için yeterli değil.
  • Östradiol: Menopozda düşüktür.
  • AMH: Yumurtalık rezervi hakkında bilgi verir. AMH düşüklüğü rezervin azaldığını işaret eder.
  • TSH: Tiroidin az çalışması (hipotiroidi) perimenopoz şikayetlerine benzer tablo oluşturur. Ayırıcı tanı için istenen TSH hipotiroidi de yüksektir.
  • PRL: ‘Süt hormonu’ olarak bilinen PRL yüksekliği adet düzenini bozar. Ayırıcı tanı için istenen PRL yüksek ise nedenleri araştırılır.

Yine de hormon testleri (FSH, östrojen) tanıda çok yeterli olmayabilir çünkü perimenopozda düzeyler değişir ve dalgalanma gösterir.

• Genetik testler – Hormon düzeyleriniz ‘erken menopozu’ işaret ediyorsa kromozom analizi gerekir. Buna ‘karyotipleme’ denir.

Erken menopoz nasıl tedavi edilir?

40-45 yaş arasındaki hastalarda tedavinin amacı, şikayetleri hafifletmektir.40 yaşından gençlerde ciddi sağlık sorunları olacağından doğal menopoz yaşına kadar (50 yaş civarı) hormon tedavisi ile eksik olan östrojen yerine konur. En sık sistemik (ağızdan) hormon tedavisi uygulanır. Daha etkindir. Bunu istemeyen veya alması uygun olmayanlar da vajinal östrojen uygulaması ile kuruluk ve idrar yolları şikayetleri tedavi edilir

Hormon tedavisinin kalp-damar hastalıkları, inme ve meme kanseri gibi ciddi riskleri vardır. Düşük doz tedaviler daha az risklidir. Doğum kontrol hapları daha düşük dozda hormon içerdiğinden kullanılabilir. Doğal östrojenler ekstreleri, çeşitli vitaminler ve mineraller içeren ilaçlar da vardır.

Tedavinin en önemli kısımlarından biri psikolojik destek sağlamaktır. Kaygı, üzüntü ve korku hissi yaşanması çok doğaldır.

Gebe kalmak istersem ne olur?

Yumurtalıklarınız cerrahi olarak alınmadıkça yine bir ümid vardır. Erken menopozdaki hastaların %5-10 kendiliklerinden gebe kalabilir.