Kemik yoğunluğu ölçümü nedir?

İnsanlar yaş aldıkça kemiklerin yoğunluğu sıklıkla azalır. Bunun anlamı, kemiklerin daha ince ve kırılgan olması demektir. Zamanla bu durum kemiklerin iyice güçsüzleştiği ‘osteoporoz’ denilen kemik erimesine neden olabilir. Osteoporozu olan kişilerin kemikleri çok kolay kırılabilir.

Kemik yoğunluğu ölçümü ne için kullanılır?

Kemik yoğunluğu ölçümü bir çeşit kemik sağlığının anlık fotoğrafını çekmeğe benzetebiliriz. Bu teste gerek duyulması tarama, tanı ve tedavi amacıyla olur.

Kemik yoğunluğu ölçümü kimlere önerilir?

65 yaşın üstünde tüm kadınlarda en az bir kere kemik yoğunluğuna bakılmalıdır. Osteoporoz risk faktörleri olan hastalarda yaştan bağımsız kemik yoğunluğu bakılmalıdır. En sık görülen risk faktörleri şunlardır:

• > 50 yaş kemik kırığı öyküsü
• Uzun süreli steroid kullanımı
• Düşük vücud kütle indeksi
• Romatoid artrit tanısı
• Ebeveynlerden birinde ufak bir travma ile kalça kırık öyküsü

Kaç çeşit kemik yoğunluğu ölçüm testi vardır?

Tanı testi: Santral DXA (Dual energy X-ray Absorptiometry)

Düşük doz radyasyon veren özel bir çeşit X-ışını kullanılır. Kalça ve bel omurlarındaki ölçümlere dayanarak kemik yoğunluğunu belirler. En çok kullanılan, en güvenilir olan testtir.

Tarama testleri: Tarama testleri ileri tetkikden fayda görecek kişileri saptamak için kullanılır.

1. pDXA (peripheral Dual energy X-ray Absorptiometry): El bileği, ön kol, parmak veya topukda tarama amaçlı yapılan ölçümlerdir.
2. pQCT (peripheral quantitative computed tomography): Özel bir çeşit X-ışını kullanan yöntemdir. Omurgada güvenilir sonuçlar verir. DEXA’dan daha fazla radyasyon salar.
3. QUS (quantitative ultrasound): Topukda kemik yoğunluğunu ölçer.

DXA testi nasıl yapılır?

DXA çok düşük doz X-ışını kullanır. Bir çekim sırasında aldığınız radyasyon, bir kişinin ortalama bir günde çevreden aldığı radyasyon miktarı kadardır.

İşlem sırasında X-ışın jeneratörü üzerine uzanılır. X-ışını yayan alet kalça ve omurgayı tarar. Hiçbir acı, rahatsızlık hissi duyulmaz. Öncesinde bir ilaç uygulamaya gerek yoktur. İşlem 5-10 dakika sürer.

Kemik yoğunluğu sonucu ne anlama gelir?

Kemik yoğunluğu ölçümü, kemiklerdeki mineral yoğunluğunu ölçerek kişinin ilerideki kırık riskini tahmin etmede önemli bir belirteçtir.

Kemik yoğunluğu sonuçları ‘T skoru’ ve ‘Z skoru’ olarak ifade edilir. Menopoza girmiş kadınlar için önemli olan T-skorudur. ‘T-skoru’ 20-35 yaşında sağlıklı aynı cinsten bir erişkin ile karşılaştırılarak verilen değerdir. Aradaki fark ‘standard deviasyon’ (SD) olarak ifade edilir. SD altına düşen yoğunluk ‘negatif’, üstündekiler ise ‘pozitif’ rakamlar olarak verilir.

Normal kemik yoğunluğu: T-skoru +1 ile -1 arasındadır.

Düşük kemik yoğunluğu: Bu duruma ‘osteopeni’ denir. T-skoru -1 ile -2.4 arasındadır. Bu kişiler osteoporoz geliştirme riski taşır.

Osteoporoz: T-skor 2.5 ve altındadır.

Z-skoru nedir?

İleri yaşlarda kemik yoğunluğu normalde de düşük olduğundan bu yaş grubunda Z-skoru güvenilir değildir. Çoğu uzman çocuklar, gençler, üreme çağındaki kadınlar ve <50 yaş erkeklerde Z-skorunun kullanılmasını önermektedir. Z-skor -2.0’den büyük ise ‘normal’; Z-skor ≤ 2 ise ‘yaşa göre beklenenden düşük’ demektir.

Kemik yoğunluğu ölçüm skorları

Bazı kuruluşlar çocuklar, gençler, premonopozal kadınlar ve >50 yaş erkeklerde Z-skorunun kullanılmasını önerirken bazı örgütler de bu yaş gruplarında kemik yoğunluğu bakılmasını önermemektedir. Çocuklar, gençler, üreme çağındaki kadınlar ve genç erkeklerde osteoporoz tanısı sadece kemik yoğunluğu ölçümü ile konulmamalıdır

Tedavi ne zaman gereklidir?

Kemik yoğunluğu testinin sonucu doktorunuzu kemik kırık riskinizi azaltmaya yönelik ne yapılması gerektiği konusunda bilgilendirir.  Tedavi kararını etkileyen birçok faktör vardır.  

T-skoru -1.0 ve -2.5 arasında ise (düşük kemik yoğunluğu = osteopeni) ancak bazı risk faktörleri varlığında osteoporoz tedavisi olması düşünülebilir.

T-skoru -2.5 ve altında olan (osteoporoz) herkese osteoporoz tedavisi önerilmelidir.

Osteopeni varsa ne yapmak gerekir?

Her osteopenisi olanda osteoporoz gelişecek demek değildir. Osteopeni, ‘eğer kemik kaybınız devam ederse ileride kemik kırık riskiniz artar’ anlamına gelir.  Bu riski hesaplayarak kırık riski yüksek olan osteopeni vakaları belirlenerek gerekli tedavi başlanabilir. Kişinin gelecek 10 yıl içindeki kırık riskini hesaplayan FRAX® (‘fracture risk assessment tool’) adında bir risk değerlendirme formülü mevcuttur.

Tekrar kemik yoğunluğu baktırmam gerekir mi?

Eğer test sonucunuz osteoporoz olarak gelmemiş ise sonradan tekrar ölçüm gerekebilir. Doktorunuzla bu konuyu konuşmanız gerekir. Risk faktörleriniz ve ilerideki genel sağlık durumunuza göre doktorunuz size bilgi verecektir.