Aşırı aktif mesane (Nörojenik Mesane) nedir?
Sık ve ani idrar yapma hissine bağlı idrar kontrolünün zorlaştığı duruma ‘aşırı aktif mesane’ denir. Aşırı aktif mesane bir hastalık değil, bir grup idrar depolama şikayetinin bir arada olduğu bir durumdur. Hem sık idrara çıkma hissi oluşabilir hem de idrar kaçırma olabilir.
Aşırı aktif mesanesi olan kişiler sosyal olarak kendilerini izole etme eğilimindedir. Bu durum sosyal yaşam ve iş performansını olumsuz etkiler.
Aşırı aktif mesane hangi şikayetlere neden olur?
Aşırı aktif mesanesi olan kişilerde idrar depolama şikayetleri görülür. Depolama şikayetleri şunlardır:
- Ani gelen ve zor kontrol edilen veya ertelenemeyen idrar yapma hissi
- Ani gelen idrara çıkma hissi sonrası tuvalete yetişemeden istemsiz idrar kaçırma
- Normalden daha sık (8 defa/gün) idrar yapma ihtiyacı
- Gece en az 2 defa idrara kalkma
- Sık tekrarlayan idrar yolları iltihabı
İnsanlar %10-20’si hayatlarının bir döneminde çeşitli derecelerde bu şekilde şikayetlerden yakınırlar.
Normal mesane fonksiyonu nedir?
Mesane, böbreklerden kanın süzülmesi ile üretilen idrarı depolayan, kas yapısında, kese şeklinde bir organdır. Yaklaşık 500 ml. idrarı depolayabilir. Mesane çıkışındaki kanala ‘üretra’ denir. Kadında üretra, vajen girişinin üstündedir. Üretradaki ‘sfinkter’ denen kas, idrar çıkışını kontrol eder.
İnsanların çoğunda mesane henüz yarım dolu iken doluluk hissi başlar. Mesane doldukça beyinden gelen sinyaller idrara çıkma hissini uyarır. Ancak idrara çıkmak için uygun sosyal ve çevresel faktörler olması gerekir. Beyinden gelen sinir uyarısı leğen boşluğu tabanındaki kasları koordine ederek üretradaki kasın gevşemesini sağlar, mesane kasılır ve idrarı dışarı iterek boşaltır.
İdrar yapma sıklığı öncelikle günde alınan sıvı miktarına bağlıdır. Bunun dışında birçok başka faktör de idrar sıklığını etkiler. Birçok insan tüm gün boyunca 8 kereden az, gece ise ya 1 kez idrara çıkar ya da hiç idrar yapma ihtiyacı duymaz.
İstemsiz mesane kasılması neden olur?
Aşırı aktif mesane, mesanedeki idrar miktarı az olmasına rağmen mesanenin istemsiz kasılmaya başlaması ile oluşur. Bu istemsiz kasılmalar da ani idrar yapma hissi uyandırır.
Birçok sağlık sorunu aşırı aktif mesane bulgu ve şikayetlerini arttırabilir:
- İnme, multipl skleroz gibi nörolojik hastalıklar
- Diyabet
- İdrar yolu enfeksiyonları
- Menopoz ve sonrası dönem
- Tümör, taş gibi mesane kitleleri
- Mesane çıkısını kapatan durumlar; örneğin, kabızlık veya geçirilmiş idrar kaçırma ameliyatı
Aşırı aktif mesane şikayetleri ile ilişkilendirilen diğer etkenler şunlardır:
- İdrar üretimini arttıran ilaçlar
- Çok su tüketimi gerektiren ilaçlar
- Aşırı kafein veya alkol tüketimi
- Yaşlanmaya bağlı azalan bilişsel fonksiyonlar
- Yürümede zorluk
- Yetersiz mesane boşalması
Bu faktörlerin hiçbirisi olmadan da aşırı aktif mesane görülebilir.
Aşırı aktif mesane gelişimi için risk faktörleri nelerdir?
Yaşlandıkça aşırı aktif mesane gelişme riski artar. Hem bilişsel süreçlerde sorunlar hem de diayabet gibi mesaneyi fonksiyonunu etkileyecek nörolojik hastalıklar ileri yaşlarda daha sıktır. İnme, demans, Alzheimer gibi bilişsel sağlık sorunları olan birçok kişide aşırı aktif mesane gelişir.
Aşırı aktif mesaneye bağlı gelişen sorunlar nelerdir?
Aşırı aktif mesaneye idrar kaçırma nedenlerinden biridir. Bunun yanı da şu komplikasyonlar aşırı aktif mesaneye bağlı gelişebilir:
- Depresyon
- Anksiyete
- Uyku bozukluğu
- Cinsel sorunlar
- Sık idrar yolu enfeksiyonları
Aşırı aktif mesanesi olan kadınlarda ‘karışık tipte idrar kaçırma (miks inkontinans)’ görülebilir. Karışık tipte idrar kaçırma tablosu olanlarda hem stres hem de sıkışma tipi idrar kaçırma şikayetleri ve bulguları vardır. Bu durumda sadece strese bağlı idrar kaçırma tedavisi veya sadece sıkışma tipi idrar kaçırma tedavisi tek başlarına etkili değildir.
Bazı hastalarda hem idrar depolama hem de idrar boşaltma sorunları birarada olabilir. Sık idrara çıkılsa bile mesane tam boşaltılamaz.
Aşırı aktif mesane tanısı nasıl konur?
Aşırı aktif mesane tanısı için önce detaylı şikayetinizin öyküsü alınır:
- Şikayetiniz ne zamandan beri var?
- Düzenli kullandığınız ilaç var mı?
- Geçirilmiş ameliyat öykünüz var mı?
- Kronik bir rahatsızlığınız var mı?
- Yaşam tarzınız, alışkanlıklarınız nasıldır? (egzersiz, sigara, alkol ve diyet gibi)
İdrar günlüğü tutulması önerilir. Böylece ne kadar sıvı aldığınız, ne sıklıkla idrara çıktığınız daha net ortaya konur.
Fizik muayenede jinekolojik muayene yanında batın ve nörolojik muayene de yapılmalıdır.
Tam idrar tahlili ve kültürü istenir. Böylece, enfeksiyon ve idrarınızdaki az miktarda kan ya da şeker gösterebilir. Sıklıkla mesane fonksiyon testleri istenir. Mesaneye yerleştirilen kateter ile mesane doldurularak ne kadar sıvıyı tutabildiğiniz ölçülür. Sonra idrar yapmanıza izin verilerek mesaneyi ne derecede boşaltabildiğiniz ve varsa geride kalan idrar miktarı ölçülür. Bazen de daha ileri tetkikler olan üroflovmetri, mesane ultrasonu, sistoskopi, ürodinamik incelemeler gerekebilir.
Aşırı aktif mesanede kendi başıma ne yapabilirim?
Mesane kontrolünü sağlamak için kendi başınıza yapabileceğiniz uygulamalar da vardır:
- Hergün en az 1-1.5 litre sıvı alın. Eğer daha çok alabilecekseniz doktorunuzla konuşun.
- Eğer sıcak iklimde yaşıyorsanız ya da fazla fiziksel egzersiz yapıyorsanız daha fazla sıvı alın.
- Uzun seyahatler sırasında ve öncesinde daha az sıvı alın
- Gece idrar isteği ile uyanmamak için akşam daha az sıvı alın
- Alkol ve kafein alımını azaltın; çünkü bunlar idrar miktarını arttırır ve mesaneyi uyarır
- Bazı gıdalar mesaneyi uyararak şikayetleri arttırır. Suni tatlandırıcılar, baharatlı gıdalar, kafein, turunçgiller ve bunların meyve suları ve gazlı içecekler kısıtlanmalıdır.
- İdeal kiloda (vücut kitle indeksi 18-25 kg/m2) değilseniz zayıflayın.
- Mesane eğitimi – Tekrar mesanenizi eğitmeniz gerekir. Bunun için belirli zamanlarda tuvalete gidilmelidir. Örneğin, her saat başı tuvalete gidebilirsiniz. Tuvaletiniz gelmese bile belirlediğiniz zamanda mutlak tuvalete gitmelisiniz. Belirlenen saatler dışında tuvalet hissiniz gelirse, bir sonraki saati beklemelisiniz. Her saat başı tuvalete gitme düzenine alıştıktan sonra arayı açarak devam etmelisiniz. Zaman içinde tuvalete gitme sıklığını 3-4 saatte bir olacak şekilde kendinizi eğitmelisiniz.
- Kegel egzersizleri – Pelvik kas egzersizleri olarak bilinen, leğen boşluğu tabanını döşeyen kasların kuvvetlendirilmesini amaçlayan bu egzersizler hem idrar kaçırmasına hem de organ sarkmalarına karşı önleyicidir.
Aşırı aktif mesaneden şüpheleniyorsan ne zaman doktora başvurmalıyım?
Şu durumlarda doktora başvurmalısınız:
- Yeni gelişen mesane kontrol kaybı, özellikle sırt ağrısı veya bacakta güçsüzlük hissi varsa
- Sık idrara çıkma hissi ve az idrar yapma şikayetine eklenen şu durumlarda:
- İdrar yaparken yanma
- Çok sık idrara çıkma
- İdrara yetişememe hissi
- Kanlı idrar
- Ateş
Aşırı aktif mesane nasıl tedavi edilir?
Aşırı aktif mesane şikayetleri oldukça can sıkıcıdır; fakat hayatınızı tehdit etmez. Bu durum uzun sure devam edebilir ve basit bir tedavisi yoktur. Birçok vakada hasta uyumu tedavinin ilk basamağıdır. Fakat, hastaların 1/3’ünde hasta uyumu ile alınan önlemler yetersiz kalır. Sıklıkla farklı tedavi seçenekleri denenerek sizin durumunuza en uygun tedavi anlaşılabilir.
Tedavi kararını etkileyen faktörler şunlardır:
- Şikayetleriniz
- Tıbbi hikayeniz
- Kullandığınız diğer ilaçlar
- Ülkenizde bulunan ilaçlar
- Sizin kişisel tercih ve değerleriniz
Aşırı aktif mesanede için tedavi seçenekleri şöyledir:
- İlaç tedavisi – Bazı ilaçlar mesane kaslarını gevşetmeye yöneliktir (muskarinik reseptör antagonistleri: oksibutinin, propantelin gibi). İkinci grup ilaçlar, sinirleri daha aktif yapmayı amaçlar (beta-3 agonistler: günümüzde sadece Mirabegron kullanılır). Bir diğer seçenek ise desmopressin’dir. Vücutta üretilen idrar miktarını azaltır.
- Diğer tedaviler – Eğer durumunuz daha ciddi ve ilaçlar işe yaramadıysa başka seçeneklere başvurulur. Bunlar sinir uyarılması (nöromodülasyon), mesane içine botulinum toksin enjeksiyonu (botoks uygulaması) ve cerrahi yöntemler ile mesane kapasitesinin arttırılmasıdır.
Aşırı aktif mesane önlenebilir mi?
Bazı sağlıklı yaşam tercihleri aşırı aktif mesane gelişme riskinizi azaltabilir:
- Normal kiloda olmak.
- Düzenli, günlük fiziksel aktivite ve egzersiz uygulamak
- Kafein ve alkol alımını kısıtlamak
- Sigara kullanmamak
- Mesane fonksiyon bozukluğu ile ilişkili diyabet gibi kronik hastalıkların kontrol altına alınması
- Kegel egzersizlerinin uygulanması