Güncellenme Tarihi: 17 Kasım 2020

COVİD-19 nedir?

 

COVID-19, yeni tip Corona virüsün etken olduğu, akciğerleri ve solunumu etkileyen yeni bir hastalıktır. Ateş, öksürük ve solunum sıkıntısı en önemli şikayetlerdir. Bulantı, ishal gibi sindirim sistemi şikayetleri ile tat veya koku hissinde kayıp şikayetleri de görülebilir.

Virüse maruziyetten 2-14 gün sonra (ortalama. 5 gün) şikayetler ortaya çıkar. Bazı kişilerde hiç şikayet olmayabilir. Bazısında ise hafif seyredebilir.

• SARS-CoV-2 pandemisi hızlı yayılması
• Spesifik ilaç tedavisinin olmaması
• Ölümcül olabilmesi ve
• Eldeki verilere göre yıllar alacak sürede ortadan kalkmayacak olması

nedeniyle dünya sağlık gündemini ön sıralarda ilgilendireceğini göstermektedir.

Gebe olmak COVID-19 enfeksiyonu için risk midir?

Gebelikteki anatomik, fizyolojik ve savunam sistemi ile ilgili değişiklikler nedeniyle, gebeler enfeksiyonlara, özellikle de viral enfeksiyonlara yatkındır ve gebeler COVID-19 pandemisinde oldukça hassas bir grubu oluşturmaktadır. Fetüsün korunması ihtiyacı bu durumu daha da zorlaştırır.

Gebelik boyunca annenin bağışıklık sistemi, hem kendisine yarı yabancı genetiği olan (semi-allojenik) fetüsün reddedilmesini önleyecek, hem de mikroorganizmalara karşı savunma sağlayacak bir dengeyi sağlamak için büyük bir çaba içerisindedir.

Veriler gebe olmanın COVİD-19’a yakalanma riskini arttırmadığı yönündedir. Gebelerde genel topluma göre artmış bir enfeksiyona yakalanma duyarlılığı bildirilmemiştir. Fakat, gebeliğin fizyolojik baskılanmış savunma sistemi, özellikle gebeleri viral enfeksiyonlara karşı daha yatkın hale getirmektedir. Gebelikte daha ciddi hastalık gelişme olasılığı teorik olarak daha yüksektir. COVİD-19 enfeksiyonu için gebeler artmış risk grubunda kabul edilmektedir. Bazı veriler, daha ciddi COVİD-19 enfeksiyon riskinin gebelerde arttığı yönündedir. Yoğun bakım ve ventilatör ihtiyacı gebelerde daha fazla gibi durmaktadır. (bu oran 10 da 1). Gebe kadınların solunum salgılarını temizlemede göreceli yetersizliği ve hipoksemik respiratuvar yetmezliğe daha yatkın olması ise COVID-19 hastalığının klinik şiddetini arttırabilir. Ayrıca, gebelerde sık görülen fizyolojik değişikliklerden gebeliğe bağlı rinit ve fizyolojik solunum sıkıntısı nedeniyle COVID-19 tanısı gecikebilir.

Gebelerde COVID-19 bulguları gebe olmayanlara benzer: En sık rastlanan ateş ve öksürüktür. Gebelerde baş ağrısı, kas ağrısı, titreme ve diyarenin gebe olmayanlara göre daha az sıklıkta görülmektedir. COVİD’li gebelerin çoğu enfeksiyonu hafif veya orta şiddette geçirir.

CORONA ailesine ait diğer SARS ve MERS salgınlarından bilinen gebelerde ölüm oranının yüksek olduğudur. Fakat, bunlardan farklı olarak COVID-19’da ölüm oranları açısından gebe ve gebe olmayanlar arasında fark bildirilmemiştir.

Gebeler için şiddetli enfeksiyon geçirme açısından risk grupları gebe olmayanlar ile aynıdır:

• Obezite, hipertansiyon, astım, gebelik şekeri
• HIV pozitifliği, kronik kalp hastalığı, kronik karaciğer hastalığı, kronik böbrek hastalığı, kan hastalıkları,
• Savunma sistemini baskılayıcı ilaç alanlar
• Sosyal, ekonomik ve sağlık açısından eşitsizliğin söz konusu olduğu gebeler

Lohusalık döneminde fizyolojik olarak oluşan yoğun sitokin salınımı, COVID-19 enfeksiyonunun seyrinde bir kötüleşmeye neden olabilir. Bu nedenle COVID-19’lu gebelerde doğum sonrası yakın izlem ve gerekli tedavinin gecikmeden başlanması önemlidir.

COVID-19 enfeksiyonu fetusu nasıl etkiler?

Henüz COVİD-19’un fetusü nasıl etkileyebileceğini bilmek için çok erken. Bu konuyu özellikle takip eden çalışmacıların bugüne kadar elde ettiği veriler doğrultusunda bilinenler şunlardır: COVİD-19

• Düşük nedeni değildir.
• Fetüs gelişimini olumsuz etkilemez.
• Yapısal anomali yaptığına dair veri yok.
• Erken doğum veya ölü doğuma neden olduğu konusu tartışmalıdır. Verilerin çok sınırlı olması kesin sonuca varmamıza engeldir.
• Anneden fetusa geçişin olduğu düşünülen birkaç vaka bildirilmiştir. Ancak bu çok nadir bir durum. Bu şekilde enfekte olan yenidoğanların hepsi iyileşmiştir.
• Yenidoğan döneminde virüse maruz kalan bebeklerin enfeksiyon kapması mümkündür.

Pandemi gebe ve lohusa takibini nasıl etkiler?

Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanlarının bu pandemide gebe ve lohusaların sağlığı ile ilgili amaçları şunlardır:

• SARS-COV-2’nin gebelere bulaşmasını önlemek,
• Gebelik, doğum ve erken postnatal dönemde güvenli, özel ve kadın merkezli sağlık hizmeti sağlamak,
• SARS-COV-2 enfeksiyonu açısından şüpheli veya tanı almış gebelerin takibinde, doğum esnasında ve lohusalık döneminde güvenli, özel ve kadın merkezli sağlık hizmeti sağlamaktır.

Vizitlerinizi aksatmayın. Ancak telefon veya online video görüşmeler kullanılabilir. Muayeneye gelmeden önce COVİD-19 şikayetleriniz olup olmadığı sorgulanacaktır. Vizitlere maske ile geliniz.

Gebeler COVİD-19’dan nasıl korunmalıdır?

Gebelik izlemleri düzenli şekilde yapılmalı, her muayenede:

• Enfeksiyondan korunma yolları anlatılmalı
• Enfeksiyon belirtileri açısından bilgilendirilmeli
• Belirtileri açısından değerlendirilmeli
• COVID-19 tanısı – şüphesi olan kişilerle yakın temas öyküsü sorgulanmalı
• Enfeksiyonun yaygın olduğu yerlerde doğuma gelen gebelere test yapılmalıdır.

Gebenin enfeksiyon durumunun bilinmesi özellikle sağlık personelinin hayatını korumada önemlidir. Gebeler sağlıklı olmak ve sağlıklı kalmak için önlemler almalıdır. Her zaman uyanık ve güvende olmalılar. Virüsün en temel yayılım yolu, kişiden kişiye temastır. Özellikle 28. gebelik haftasından sonra daha dikkatli olunmalıdır. Çünkü son 3 aylık dönemde ağır geçirenlerin sayısı daha fazladır.

Gebelere önerilen COVİD-19’dan korunma önlemleri genel toplum önerilerinden farklı değildir:

• Sosyal ortamlarda maske kullanmak
• Sosyal mesafeye (2 mt) dikkat etmek
• Dışarıdayken maske kullanmak, 2 mt mesafeyi korurken bile
• Elleri sıkça su ve sabunla en az 20 saniye yıkamak
• Su ve sabun olmayan durumlarda en az %60 alkol içeren el dezenfektanı ile el temizliği yapmak. Bu durumda el kuruyana kadar eller ovuşturulmalıdır.
• Göz, burun ve ağıza ellerle dokunmamak
• Mümkün olduğunca başkalarıyla teması sınırlamak
• Mümkün olduğunca toplu taşıma araçlarını kullanmaktan kaçınmak

Gebeler bu dönemde fiziksel sağlığı nasıl korumalıdır?

Bu dönemdeki genel sağlık önerilerinde değişen bir şey yoktur:

• Sağlıklı ve dengeli beslenme
• Düzenli egzersiz (evde veya dışarda ise mesafeye uyarak). Aktif olmalılar
• Bol sıvı almalılar (çünkü pıhtı oluşumu riski var)
• Düzenli ve yeterli uyku
• Alkol ve sigaradan uzak durmak

Stres, anksiyete ve depresyonla nasıl mücadele edilmeli?

COVİD-19 ile ilgili, korku, stres, anksiyete duymak çok doğaldır. Bu dönemde arkadaş ve akraba görüşmelerini fiziksel olarak yapamasanız da telefon, mesaj ve online sohbet olarak güvenle sevdiklerinizle görüşebilirsiniz.

Telefonla danışmanlık alabileceğiniz yerler de var. Şu bulgular varsa yardım almalısınız:

• Üzgün, çaresiz, değersiz, umutsuz hissedediyorsanız
• Kalp çarpıntısına neden olan korku veya endişe
• Yaşamın değersiz olduğu hissi
• Tekrarlayan korkunç ve istenmeyen düşüncelerden kurtulamıyorsanız
• Kendinize zarar vermeyi düşünüyorsanız
• Fiziksel aktivite zihin ve ruh sağlığınıza da iyi gelir. Nefes egzersizleri sakinleştirir, oksijenizasyonu sağlar. 4 saniye nefes alın, 7 saniye tutun ve 8 saniye boyunca nefes verin. Bunu 3 kere tekrarlayın.

Şüpheli temas olursa gebe ne yapmalı?

• 14 gün evde kalmalı, dışarı çıkmak mutlak gerekli ise maske takmalı.
• Eve ziyaretçi kabul etmemeli.
• Kendi kendini izole etmeli: Mümkünse ayrı odada kalmalı. Oda iyi havalanmalı. Yoksa farklı havlu, mutfak eşyası kullanmalı ve tek başına yemek yemeli.
• Acil durum dışında muayenesi ertelenmeli.

Gebeyken COVİD-19 enfeksiyon şüphesi oluşursa ne yapılmalı?

Şu bulgulardan herhangi birine sahipseniz ki çoğu kişide en az bir bulgu olur:

• Ateş, (>38 derece), yeni başlayan, sürekli kuru öksürük, boğaz ağrısı, baş ağrısı, halsizlik, kas ağrısı, tat veya koku kaybı

7 gün evde kalmalısınız. Aile hekiminize, eczane veya hastaneye gitmeyiniz. Aile Hekiminizi veya Kadın Doğum Uzmanınızı telefonla arayarak bilgi alabilirsiniz.

• Belirtileriniz 7 gün sonra düzelmez ise,
• Ateşiniz hala yüksek seyrederse,
• Öksürük artarsa,
• Nefes darlığı gebelik boyunca olandan daha fazla ise,
• Göğüste devam eden ağrı veya bası hissi varsa
• Evde belirtilerinizle baş edemeyeceğinizi hissediyorsanız,
• Durumunuz kötüleşiyor ise
  • Ani şuur bulanıklığı
  • Kooperasyon güçlüğü
  • Dudaklarda veya yüzde morarma

Koronavirüs Danışma Hattı ALO 184’ü veya 112 ACİL Çağrı Merkezini aramanız gerekir.

Gebeyken COVİD-19 testi pozitif çıkarsa ne yapılmalı?

Aile Hekiminizi veya Kadın Doğum doktorunuzu sizde COVID-19 teşhis edildiği konusunda haberdar etmeniz önerilir. COVİD-19 pozitif çıkan herkese öneriler:

• Tıbbi yardım almak dışında evde kalın.
• Evde kendinizi izole edin.
• Evde izolasyon zor ise 2 mt mesafe ve maske önlemini uygulayın.
• Durumunuz ciddi değil ise evde iyileşmeniz tavsiye edilir.
• Sizin ve/veya bebeğinizin sağlık durumunuzu bozacak daha şiddetli semptomlarınız varsa, hastaneye başvurun

Komplike olmayan gebelerde tedavi nedir?

İzolasyon ve tedavisiz takip yapılır. Evde karantinada olan gebelerin yeterli sıvı almaları ve bu süreçte hareketli olmaları gereklidir. Hastalık süresince (7-14 gün) kan sulandırıcı iğne uygulanmalıdır. Hamilelik veya lohusalık esnasında SARS-COV-2 enfeksiyonuna bağlı pıhtı önleyici tedavi alan hastaların doğum sonrası 6. haftaya kadar bu tedaviye devam etmeleri uygundur.

Hastaneye yatmak gerekirse nasıl tedavi olur?

SARS-COV-2 enfeksiyonlu gebelerde hastaneye yatma riskini arttıran faktörler şunlardır:

• Aşırı kilolu veya obez olmak
• Diyabet, hipertansiyon, astım, kronik kalp hastalığı, kronik akciğer hastalığı, kronik böbrek hastalığı, HIV, kronik karaciğer hastalığı, kan hastalıkları, savunma sistemini baskılayıcı ilaç kullanımı
• 35 yaşın üzerinde olmak
• Vitamin D eksikliğininde SARS-COV-2 enfeksiyonunda akut respiratuvar distres sendromu riskini arttırdığı yapılan çalışmalarda gösterilmiştir.

Hasta gebenin hastaneye gelmesi gerekliyse ambulansla gerekli tedbirler alınarak pandemi hastanelerine ulaşması sağlanır. Hastanede uygun kişisel koruyucu ekipman kullanan personel tarafından karşılanır. İzole muayene odasında muayenesi yapılır. Eğer hastaneye yatması gerekiyorsa izole negatif basınçlı odaya yatırılır. Hastanın odasına sadece lüzumlu personel girmelidir. Ziyaretçi minimumda tutulur. Kullanılan bütün klinik alanlar sonrasında temizlenmelidir.

Genel olarak gebelerde immünolojik ve fizyolojik değişikliklere bağlı olarak viral solunum yolu enfeksiyonların ağır seyrettiğini influenza, SARS-CoV ve MERS-CoV enfeksiyonları gözönüne alındığında, COVID-19 enfekte gebelerin yönetiminin bu konuda yetkin bir multidisipliner ekip tarafından yapılması uygundur.

Genel yaklaşım:

• Erken izolasyon,
• Agresif enfeksiyon kontrolü, ek enfeksiyon testleri, ampirik antibiyotikler
• Solunum fonksiyonları kötüleşiyorsa erken oksijen tedavisi,
• Fazla sıvı yüklenmesinden kaçınmak,
• Fetal ve uterin kontraksiyon takibi,
• İlerleyici solunum sıkıntısında erken solunum desteği,
• Bireysel doğum zamanlaması,
• Multidisipliner yaklaşım
• Pnömonide steroid önerilmez.
• Favipravir gebede, lohusada, emzirende kullanılmaz.
• Gebede lopinavir, ritonavir ve hidroksiklorokin kullanılır.
• COVID-19 enfeksiyonunda artmış pıhtı atma riski dolayısıyla gebelerde pıhtı atma risk değerlendirilmesi tekrar yapılmalıdır

Daha önceden planlanmış doğum veya sezeryanlar, tıbbi bir zorunluluk yoksa enfeksiyon sonrasına ertelenmelidir. SARS-COV-2 enfeksiyonu tek başına doğum için bir endikasyon değildir.

Koronavirüsten iyileştikten sonra gebelik takibi nasıl yapılmalıdır?

SARS-COV-2 enfeksiyonunu geçiren gebelerin hastalık sonrasında gebelik takiplerinde herhangi bir farklılık yoktur. COVID-19’dan iyileştikten sonra (koronavirüs testiniz negatif çıktığında), Aile Hekiminiz veya Kadın Doğum doktorunuzu telefonla arayınız. Bebeğinizin iyi olup olmadığını kontrol etmek için iyileşmenizden en az iki hafta sonra bir ultrason taraması yapılması için size randevu verebilirler.

Doğum planımda değişiklik yapmalı mıyım?
Tüm dünyada görülen olgulardan ve yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçlara göre korona virüs enfeksiyonu doğum şeklini etkilemez. COVID-19 enfeksiyonu ağır seyretmeyen gebelerde tıbbi ya da obstetrik bir gereklilik yoksa doğum bir endikasyon değildir. Ancak ağır seyirli olgularda kliniğin ağırlığına göre, 32 haftanın üzerindeki gebelerin doğurtulması önerilmektedir. Enfeksiyon sebebi ile sezaryene gerek yoktur. Hasta olmanız sezaryan endikasyonu değildir. Ancak, solunum rahatsızlığınız (nefes alma) bebeğinizin acilen doğması gerektiğini gösteriyorsa, sezaryen doğumu önerebilir.

Doğum için en güvenli yer hastane ortamıdır. Hiçbir sorunu olmayan gebeliklerde bile travay ve doğumda ve sonrasında ani gelişen sorunlar olabilir. Acil durumda en iyi hizmet ancak hastanede verilebilir. Evde doğumlarda, doğum sürecinde ölüm oranları hastanede doğumlardan daha yüksektir. Doğum yapacağınız merkezin COVİD tedbirlerinden haberdar olmalısınız. Ziyaretçi sayısı, kaç gün yatılacağı gibi düzenlemeleri öğrenmelisiniz.

COVİD-19 enfeksiyonu varken doğumda ne yapmalıyım?

Hastanede iken maske takmalısınız. Ikınma sırasında maske takmak zor olabilir. Bu yüzden yardımcı tüm çalışanlar kendilerini korumak için kişisel koruyucu malzemeler kullanır maske, siperlik ve tulum gibi.

Doğumdan sonra bebeğiniz koronavirüs için test edilir mi?

Bebeğinizin doğduğu sırada sizde koronavirüs şüphesi varsa veya koronavirüs testiniz pozitif ise bebeğiniz koronavirüs açısından test edilmelidir.

COVİD-19 ile enfekte iken bebek nerede kalır?

Veriler bebeğinizin sizinle veya sizden ayrı kalmasının bebeğin enfeksiyona yakalanma riskinde değişiklik yapmadığı yönündedir. Bebeğinizle aynı odada kalmağı isterseniz veya zorunda iseniz bebekle aranızda bağın kurulması ve emzirme daha kolay olabilir.

• Bebeğinize dokunmadan önce ellerinizi yıkayın.
• Emzirme sırasında da olacak şekilde mutlak maske kullanmalısınız.
• Bebeğin yüzünü örtecek bir şey sakın kullanmayın.
• Bebek sizden 2 mt mesafede tutulmalı.

Ayrı odalarda kalmak ancak durumunuz ciddi ise veya bebeğin enfeksiyon riski yüksek ise mantıklı olabilir. Geçici olarak bebekten ayrılmayı isterseniz veya zorundaysanız sütü sağıp verebilirsiniz. Enfekte olmayan bir kişi bu sütü bebeğe verebilir. Hem de süt üretimi baskılanmaz.

Anne sütünden bebeğe COVID-19 bulaşır mı?

Şu anda virüsün anne sütünde taşınabileceğine dair bir kanıt yoktur ve çoğu bilgi emzirmeye devam edilebileceği yönünde. Anne sütünün en iyi besin olduğunu unutmayın. Bebeği diğer enfeksiyonlardan da korur.

Bebeğime COVID-19 bulaştırmamak için neler yapmalıyım?

Hem hastanede hem de eve çıktıktan sonra şu önlemleri almalısınız:

• Emzirme dahil bebeği tutarken maske takın. Bebeğe maske takmayın
• Bebeğe temastan önce el yıkayın.
• Emzirirken veya biberon verirken maske kullanın.
• Biberon, pompa ve bunların tüm parçalarını ellemeden önce ellerinizi yıkayın.
• Biberon, pompa ve bunların tüm parçalarını kullandıktan sonra yıkayın.
• Mümkünse sağlıklı birisi bebeğin bakımını üstlensin. Sütü sağdıktan sonra biberonla bebeğinize verebilir bu kişi. Onlar da maske takıp ellerini yıkamalı. COVİD riski olmayan kişiler olmalı.

Gebe kalmak istiyorsam COVİD-19’un geçmesini mi beklemeliyim?

Bu kişisel bir karardır. Yaş, sosyal durum, potansiyel COVID-19 riskiniz gibi birçok konuyu değerlendirmelisiniz.

Güncel bilgiler gebelerde COVİD-19’a bağlı artmış bir ölüm riski olduğunu göstermiyor. Ama gebelerde şiddetli enfeksiyon riski artmıştır. Özellikle riski artan obez, diyabet, akciğer, kalp hastalığı olanlarda bu riskin daha da arttığı unutulmamalıdır.

Ancak gebelerin hastalıklara karşı gebe olmayanlara göre daha duyarlı olmaları, hasta olan gebelerde şiddetli enfeksiyon riskinin daha yüksek olması, benzer virüsler olan SARS-CoV ve MERS-CoV enfeksiyonlarının gebelerde yarattığı yüksek ölüm oranları yüzünden şüpheli yada enfekte gebelerin yönetiminin bu konuda yetkin bir multidisipliner ekip tarafından yapılmasını gerektirmektedir.