Yazıyı okumak için lütfen tıklayın.
Tanım
Endometriotik odaklar, aynı endometriyum gibi hormonal uyarılara cevap verir ve bulunduğu yerde her ay kalınlaşarak dökülür ve kanar. Bu durum zamanla enflamasyona, komşu organlar arası yapışıklıklara ve özellikle alt karın ağrısına neden olur. Ayrıca, doğurganlıkla ilgili sorunlarda görülür.
Yerleşim yerleri
Endometriozis en sık pelvik boşluk ve burada yer alan organlarda görülür.
Yerleşim yerleri
Endometriozisin en sık yerleşim yerleri sırasıyla şöyledir: Yumurtalıklar, rahim arkası boşluk (Cul-de-sac), rahimin geniş bağı (broad ligaman), uterosakral ligaman, rektosigmoid kolon, mesane, üreter alt kısmı.
Risk faktörleri
Endometriozis en sık 30-40’lı yaşlarda görülür.
Oluşum mekanizması
Bu durumun neden ve ne zaman olduğu bilinmemektedir. Birçok teori öne sürülmüştür:
Genetik: Endometriozis ailesel eğilim gösterir. Bazı etnik gruplarda daha sık görülür.
‘Retrograd menstürasyon’: Adet kanaması tüplerden batın içine yayılır ve kanla taşınan endometriyum dokusu pelvis içi organlara odaklar şeklinde dökülerek buralara yerleşir.
Vücudun savunma sisteminde bir sorun: Bağışıklık sistemindeki bir sorun rahim dışına kaçan endometriyal dokuyu yok edemez.
Kan veya lenf yoluyla yayılım: Endometriyum hücrelerinin uzak organlara yayılması bu yolla açıklanabilir.
Bu teorilerin hiçbir tek başına endometriozisi açıklamaya yetmez. Muhtemelen birkaç faktör birarada etkilidir.
Şikayetler
Bazı endometriozisli hastalarda hiçbir şikayet görülmez. Ancak çoğu kişi, özellikle birçok durumla olan alt karın ağrısı tarif eder. Endometriozisde görülen şikayetlerin şiddeti, hastalığın derecesi ile ilişkili değildir. Çok yaygın endometriozisi bulunan kişide şikayetler hafif olabilir.
Tanı
Endometriozis tanısı koymak zor olabilir çünkü şikayetler çok değişkendir, birçok farklı durum aynı şikayetlere neden olabilir ve tek bir değerlendirme testi yoktur. Öykü, fizik muayene ve tetkikler endometriozis şüphesi uyandırır. Şikayetlerinize yönelik tedavi verilerek etkinlik gözlemlenir. Kesin tanı, ameliyat sırasında alınan biyopsinin patolojik incelemesi ile konur.
Evreleme
Laparoskopi sırasında hastalık yaygınlığı gözlenerek derecelendirme yapılır.
Evre 1. Odaklar çok az ve izole.
Evre 2: Odaklar hafif, birkaç tane olabilir. Yapışıklıklar görülebilir.
Evre 3. Odakları orta şiddette, derin veya yüzeyel. Net olarak izlenen yapışıklıklar var.
Evre 4. Odaklar çok sayıda ve şiddetli, hem derin hem de yüzeyel. Belirgin yapışıklıklar var.
Endometriozis tedavisi
Endometriozisde hem ilaç hem de cerrahi tedavi söz konusudur. Şikayetleriniz hafif ise, fertilite sorununuz yoksa veya menopoza yakın yaşlardaysanız tedavi gerekli olmayabilir. Tedavi şikayetleri hafifletir ve potansiyel komplikasyonları önler.
Endometriozis tanısı psikolojik olarak kaygı ve korku yaratabilir. Kesin tedavisi olmaması, ağrı şiddeti ve infertiliteye neden olma riski mücadele etmeyi zorlaştırır. Bazen psikolojik destek almak gerekebilir.
Endometriozis tedavisi
Endometriozisde ağrı ve diğer şikayetler günlük yaşamı olumsuz etkiler. Sıklıkla ağrı için önce ilaç tedavisi denenir. Ağrı kesiciler ve hormon tedavisi ağrıya yönelik kullanılan ilaçlardır. Etkin memnuniyet sağlanmazsa, cerrahi seçeneğin uygun olduğu kişilerde operasyon uygulanabilir. Rahimi koruyucu cerrahi yanında uygun kişilerde rahim ve yumurtalıkları almak da bir seçenektir. Fertilite tedavisi ise hastanın durumuna göre cerrahi ve/veya ilaç tedavisi uygulanır.
Tedavi amacı
Endometriozis kesin tedavisi olan bir hastalık değildir. Ancak şikayete yönelik tedavi söz konusudur. Amaç, kişinin günlük yaşam kalitesini arttırmaktır ve fertilite sorunu varsa buna yönelik yardımcı olmaktır.
Tedavi seçimine etkili faktörler
Kişiye uygun tedaviye karar verirken çeşitli etkenler gözönüne alınarak karar verilir.
Ağrı kesiciler
Endometriozise bağlı ağrı şikayetine yönelik tedavidir. Endometriozisi geriletmezler. Nonsteroid anti-enflamatuar ilaçlar en sık kullanılanlardır.
Hormon tedavisi
Endometriozisin varlığı, kadının adet döngüsünü sağlayan hormonlarına bağlıdır. Hormon tedavisinde amaç, bu hormonların üretimini durdurmak veya azaltmaktır. Böylece endometriotik odaklar küçülür ve yenileri oluşmaz. Bu gruptaki tüm ilaçların etkinliği ağrıya bağlı şikayetleri azaltma açısından benzerdir. Hormon tedavi seçenekleri gebe kalmanızı önler. Ancak hiçbirinin doğurganlık üzerine kalıcı etkisi yoktur.
Hormonal doğum kontrol yöntemleri, hap veya vajinal halka şeklinde olabilir. Endometriyal dokunun büyümesinden sorumlu hormonları baskılarlar.
Progestin tedavisi, rahim içi araç, kontraseptif iğne veya hap olarak uygulanabilir. Adet kanamasını durdurarak endmetriozis bulgularını geriletirler.
Beyinden salgılanarak yumurtalıkları uyaran hormonları içeren ilaçlar: Yumurtalığı uyaran hormonları ve östrojen üretimini baskılar ve adet kanamasını önlerler. Endometriyal dokular küçülür. Yalancı bir menopoz durumu oluştururlar. İlaçlar bırakılınca bu durum düzelir.
Beyinden salgılanarak yumurtalıkları uyaran hormonlara baskılayan ilaçlar: Hem beyin-yumurtalık aksına hem de lokal endometriotik odaklara etkilidirler. Yumurtlamayı ve yumurtadan hormon üretimini baskılarlar. Etkinlikleri 3-6 ayda ortaya çıkar. Ciddi yan etkilerinden dolayı ve yeni ilaçların daha etkili olmasından dolayı artık tercih edilmemektedir.
Aromataz inhibitörleri östrojen düzeylerini azaltır. Progestinler ve hormonal doğum kontrol ilaçları ile beraber kullanılabilirler.
Koruyucu cerrahi
Bazı kadınlar ilaç tedavisi yerine veya ilaç tedavisine cevap yeterli değilse cerrahi tedaviyi tercih eder. ‘Kapalı cerrahi’ olan laparoskopi ile endometriotik odaklar tamamen çıkartılır veya hasarlanarak yokedilir. Ancak, rahim ve yumurtalıklar korunur.
Fertilite tedavisi
Endometriozisli hastalar doğurganlıkla ilgili sorunlar yaşayabilir. Fertilite tedavisinde yumurtalıklar uyarılarak tüp bebek uygulamasına hazırlanır.
Rahim ve/veya yumurtalık alınması
Yumurtalıklar alınırsa buradan salınan hormonların olmaması endometriozis ağrısını azaltır ancak sizi cerrahi menopoza sokar. O yüzden bu ameliyat seçeneğine karar verirken düşünmek gerekir. Sonrasında menopoz tedavisi almak gerekebilir.
Endometriozis komplikasyonları
Endometriozis kronik bir hastalıktır ve kesin tedavisi yoktur. Bu yüzden hem kendisi hem de tedavi seçeneklerine bağlı komplikasyonlar görülebilir.
Endometriozis ve Fertlite
Endometriozis gebe kalmayı zorlaştırabilir. Ancak her endometriozis vakasında infertilite sorunu olmaz. Çoğu hasta kendiliğinden gebe kalır. Tedavide kullanılan ilaçlar doğurganlığı arttırmaya yaramaz. Cerrahi olarak endometriotik odakların temizlenmesinin yararı olabileceği gibi garantisi de yoktur. Endometriozisde infertiliteye neden olduğu düşünülen etkenler şunlardır:
- Endometriotik odaklar ve endometriozise bağlı yapışıklıklar, pelvis ve üreme organlarının şeklini değiştirebilir, tüplerin hareketliliğini engelleyebilir.
- Vücudun savunma sistemi, embriyoya adeta saldırır ve hasarlar.
- Döl yatağı olması gerektiği şekilde gelişmez.
- Çikolata kistleri yumurtalık rezervini olumsuz etkileyebilir.
- Endometriotik odaklardan salınan kimyasal moleküller, sperm ve tüp hareketlerini olumsuz etkiler veya rahim içini yuvalanmaya uygun olmayan bir ortama dönüştürebilir.
Batın içi yapışıklıklar (Adezyon) ve Yumurtalık kistleri (Endometrioma = Çikolata Kisti)
Adezyonlar, ağrı ve buna bağlı şikayetlerin birçoğundan sorumludur. Lararoskopik olarak adezyonların açılması bir rahatlama sağlayabilir. Bunlara ‘endometrioma’ (çikolata kisti) denir. Cerrahi olarak çıkarılsalar da nüks edebilirler.
Cerrahi komplikasyonlar
Her cerrahide olabilen komplikasyonlar endometriozis cerrahisinde de söz konusudur. En sık görülenler ciddi değildir. Daha seyrek görülen ise ciddi sorun yaratanlardır. Kesi (yara) yerinde endometriozis gelişmesinin ise ameliyat sırasında görülmeyen odakların aletlerle yara yerine ekilmesi sonucu olduğu düşünülmektedir.
Mesane ve barsak komplikasyonları
Mesane ve barsakları tutan endometriozis tedavisi çok sorunludur ve cerrahi gerekebilir.
Önlemler
Endometriozisi önleyemezsiniz. Ancak, vücudunuzdaki östrojen düzeylerini düşürerek endometriozis gelişme riskini azaltabilirsiniz.
Vücud yağ dokusunda östrojen üretilir. Hem spor hem de daha az yağ oranına sahip olunarak dolaşımdaki östrojen düzeylerini düşürebilirsiniz.
Alkol kan östrojen düzeylerini arttırır. Günde bir kadehten fazla alkol alınması östrojen artışına neden olur.
Günde bir kafeinli içecekten fazlası, özellikle soda ve yeşil çay, östrojen artışına neden olur.
Emzirmek,östrojen üretimini baskılar.
Menopoz ve endometriozis
Bazı kadınlarda ağrı şikayeti menopozla beraber geriler. Bu süreç yavaş yavaş yaşanır.