Hirsutizm nedir?

“Hirsutizm” tüm yaş grubu kadınlarda görülen erkek tipi kıllanmaya verilen tıbbi bir terimdir. Bu kıllar koyu ve/veya kalın olup sadece erkeklerde görülen kıllanma yerlerinde olma eğilimindedir. Bu bölgeler üst dudak (bıyık bölgesi), çene, omuzlar, göğüs ön duvarı, sırt, alt karın ön duvarı ve kasık bölgesini de içerir.

Hirsutizm sık görülen ve kadınları mutsuz eden bir durumdur. Irksal farklılıklar olmakla birlikte, genel olarak 10 kadından birinde hirsutizm şikayeti vardır.

Hirsutizm neden olur?

Ailesel ve ırksal nedenlerle birçok kadında fazla kıllanma vardır. Bu durum kadınları rahatsız etse de hormonal bir probleme işaret etmez. Sorun olan hasta grubunda ya ‘erkek hormonları’ dediğimiz, ancak az miktarda kadınlarda da bulunan ‘androjen’lerin düzeyleri fazladır (hiperandrojenizm) ya da kıl kökleri normal düzeylerde olan androjenlere çok daha duyarlıdır.  Hiperandrojenizm ya yumurtalık ya da böbreküstü bezi kaynaklıdır. En önemli androjen hormonu testosterondur. Erkeklerde normalde yüksek seviyelerde testeosteron bulunur. Kadınlarda ise düşük seviyelerde olması gerekir. Hirsutizm nedenleri şunlardır:

• ‘Polikistik Over Sendromu’ (PCOS): Kadınlarda fazla androjen üretimine en sık neden olan en sık durum PCOS’dur. Sıklıkla ergenlik döneminde başlayan üreme hormonlarındaki dengesizlik zamanla hirsutizm yanında adet düzensizliği, sivilcelenme, kilo artışı, obezite, erkek tipi saç dökülmesi, infertilite gibi başka şikayetlere de yol açar.
• Cushing Sendromu: ‘Kortizol’ adı verilen hormonun yüksek düzeylerde olmasına bağlı gelişen bir tablodur. Kortizol, androjenlerin öncül hormonudur. Ya böbreküstü bezinin hastalığı ya da uzun süreli kortizol içeren ilaç kullanımına bağlı gelişir.
• Konjenital Adrenal Hiperplazi: Böbreküstü bezlerinden kortizol ve androjenleri de içeren ‘steroid’ adı verilen hormonların  fazla üretilmesine bağlı doğumsal bir sorundur.
• Hiperprolaktinemi: Prolaktin hormonu ‘süt hormonu’ olarak bilinir. Beyinde bulunan hipofiz bezinden salınan bu hormon süt üretiminde rol oynar. Böbreküstü bezinden salınan bir androjenik hormon olan dihidroepiandrosteron sülfat (DHEA-S) üretimini uyararak hirsutizme neden olabilir.
• Tümörler: Yumurtalık ve böbreküstü bezlerinin androjen salan tümörleri hirsutizm şikayeti ile kendini gösterebilir.
• İlaçlar: Bazı ilaçlar yan etki olarak hirsutizme neden olabilir. Saç uzamasını uyarıcı olarak kullanılan minoksidil, endometriozisde kullanılan danazol, testosteron, dehidroepiandrosteron (DHEA) veya immünosupresif ajan olan siklosporin içeren ilaçlar bunlara örnektir.
• Açıklanamayan nedenler: %20 oranında hirsutizm hiçbir nedene bağlı olmadan görülür. Ne yumurtalıklar ne de böbreküstü bezinin fonksiyonunda bir bozukluk saptanmaz. Hormon düzeyleri normaldir. Bu grup hastada, androjenlerin kıl kökündeki etkisinde bozukluk olduğu düşünülmektedir. PCOS ile beraber nedeni bilinmeyen hirsutizm tüm vakaların %90’ından sorumludur.

Menopoz öncesi ve sonrasındaki birkaç yıl hirsutizm bazı kadınlarda görülebilir. Bunun nedeni yumurtalık fonksiyonlarında azalma olmasına rağmen böbreküstü bezinden devam eden androjen üretimidir.

Daha ciddi sağlık problemleri de hirsutizme neden olabilir. Androjenlerin çok fazla olduğu ve hirsutizm dışında başka şikayetlere neden olduğu duruma ‘virilizasyon’ denir. Virilizasyon bulguları ise şunlardır:

• Ses kalınlaşması
• Erkek tipi saç dökülmesi
• Sivilcelenme
• Memelerde küçülme
• Kas kütlesinde artış
• Klitorisde büyüme

Hirsutizm için risk faktörü var mıdır?

Evet. Birçok durum hirsutizm görülme sıklığını arttırır. Hirsutizm risk faktörleri şunlardır:

• Aile öyküsü: PCOS, konjenital adrenal hiperplazi gibi hastalıklar ailesel eğilim gösterir.
• Irk: Akdeniz, orta doğu ve güney asya ırklarında açıklanamayan nedenlerle olan hirsutizm daha sık görülür.
• Obezite: Fazla yağ dokusu artmış androgen kaynağıdır. Bu da hirsutizm derecesini arttırır.

Ne zaman doktora başvurmam gerekir?

Hirsutizm aniden gelişirse veya varolan kıllanmada koyu ve sert şekilde artış olursa,  PCOS şikayetleriniz varsa, ve fazla tüylenme sizi tedavi almaya yönlendirecek kadar rahatsız ediyorsa doktora gitmelisiniz.

Hirsutizm tanısı nasıl konur?

Tanı öykü, fizik muayene ve tetkikler ile konur.

Önce detaylı öykü alınmalıdır. Öyküde ilk adet yaşı, varsa menopoz yaşı, kıllanma şikayetlerinin başlangıcı (ani veya yavaş), virilizasyon bulgu veya şikayet varlığı, kilo artışı veya diyabet öyküsü, şikayet öncesi ilaç kullanımı sorgulanır.

Fizik muayenede vücud genelinde yaygın kıllanma varsa buna ‘Hipertrikoz’ denir. Bu tablonun hirsutizmden ayırdedilmesi gerekir.

Hirsutizm tanısında en önemli belirleyici faktör, tüylerin karekterinde ve uzama hızındaki değişikliklerdir. Ferriman ve Gallwey adlı araştırmacılar, 18-38 yaşında kadınlarda androjen etkisindeki 9 bölgedeki kıllanma durumuna göre klinik bir hirsutizm derecelendirme skalası önerdiler.  Sıfır (sert, siyah kıl yok) ile dört (yaygın sert, siyah kıl varlığı)  arasında bu bölgelerdeki kıllanma skorlanır. Skor sekizin üstünde ise ‘hirsutizm’ tanısı konur. Ancak bu skala çok göreceli bulunup yaygın kullanım alanı bulamadı.

Öykünüz, yaşınız, diğer şikayetleriniz, kişisel durumunuz ve fizik muayene bulgularına göre doktorunuz hangi testlerin istenileceğine karar verir.

Gereken tetkikler şunlar olabilir:

• Kan testleri: Hormon seviyelerini belirlemek için
• Pelvik ultrason: Yumurtalıklar görüntülenerek PCOS düşündüren bir yapı veya yumurtalıklarda kitle varlığı araştırılır.
• Diğer görüntüleme yöntemleri: BT veya MR tümör şüphesinde istenir.

Hirsutizm nasıl tedavi edilir?

Hirsutizm kadınlarda mutsuzluk yaratan, özgüveni olumsuz etkileyen bir durumdur. Hirsutizm nedenini saptamak kadar etkene yönelik doğru tedaviyi önermek de çok önemlidir. Maalesef hiçbir tedavi yöntemi tamamen kıllanmayı yok etmez. Ancak, kılların daha yavaş uzamasını ve miktarının azalmasını sağlar. Zamanla kadınlar da daha güvenli hissetmeye başlar.

Kilolu veya obez iseniz öncelikle yaşam tarzınızı değiştirmeniz gerekir. Kilonuzun sadece %5’ini vermek bile kan androjen düzeylerini azaltır ve şikayetlerde gerileme sağlar.  Tabii ki verilen kilonun korunması için beslenme alışkanlıkları kalıcı olmalı ve egzersiz yaşamınızın bir parçası haline gelmelidir.

Hormonal bozukluk saptanmayan kişilerde kozmotik yöntemler ve kişisel bakım uygulanır:

• Fiziksel yöntemler: Fazla kılları almaya veya daha az görünür kılmaya yönelik uygulamalardır: Ağda, renk açıcılar, kıl uzamasını yavaşlatan kremler
• Elektroliz epilasyon: ‘İğneli epilasyon’ olarak bilinen bu yöntemde minik bir iğne ile kıl köklerine tek tek elektrik akımı verilerek hasarlanmaları sağlanır. Küçük yüzey alanlarında tercih edilir. Tekrarlayan uygulamalar ile etkinliği %15-50 arasındadır.
• Lazer epilasyon: Kıl kökleri, lazer kullanarak hasarlanır. İğneli epilasyona göre daha hızlı ve daha az ağrılı bir yöntemdir. Ancak, daha pahallıdır. %80 gibi bir etkinlik için sıklıkla birkaç ayda 4-6 uygulama gerekir. Lazer tedavisi ilaç ihtiyacını yok etmez. Sadece varolan kıllara etkilidir. Yenisinin çıkmaması için diğer tedaviler devam edilmelidir.

Kozmetik yöntemler ve kişisel bakım uygulamaları ile yeterli memnuniyeti sağlanamadığı durumlarda doktorunuza diğer seçeneklerin ne olduğunu sormalısınız. Tıbbi tedaviler seçenekleri, hirsutizm nedenine ve hirsutizm derecesine göre değişir. İlaç tedavileri en az ortalama 6 ayda etkinlik göstermeye başlar. Tedavi seçenekleri şöyledir:

• Kombine doğum kontrol hapları: En sık kullanılan ilaçlardır. Androjen düzeylerini düşürür ve adetleri düzenlerler.
• Antiandrojen ilaçlar: Bu grup ilaçlar ya androjen üretimini baskılar ya da kıl köklerinde androjenlerin etki oldukları bölgeye bağlanarak bloke eder. En sık kullanılan ajan spironolaktondur. Orta derecede etkin olan bu ilaç en erken 6 ayda etkinlik göstermeye başlar. En sık yan etkisi adet düzensizliğidir. Bu yüzden bazen doğum kontrol hapları ile beraber verilir. Ayrıca doğum anomalisi yaptığı için spironolakton kullanırken gebelikten etkin korunma sağlanmış olur.
• Topikal krem: Eflornitin içeren krem sadece yüzdeki hirsutizm için kullanılır. Günde iki defa uygulanır. Yeni kıl büyümesini yavaşlatır, ancak varolanlarına etkili değildir. Lazer epilasyon etkinliğini arttırmak için kullanılabilir.

Hirsutizm olanlar gebe kalabilir mi?

Çoğu hirsutizmli kadın gebelik elde edebilir. Eğer PCOS tanısı aldıysanız ve kilolu iseniz kilo vermek bile yeterli olabilir. Bazen yumurtlama tedavisi gerekebilir.  Gebe kalmak isteyenler ve gebelerde hirsutizm tedavisinde kullanılan ilaçlar önerilmez.

Sunum için lütfen tıklayın.