Yazıyı okumak için lütfen tıklayın.
Tanım
"Hirsutizm" tüm yaş grubu kadınlarda görülen erkek tipi kıllanmaya verilen tıbbi bir terimdir. Hirsutizm sık görülen ve kadınları mutsuz eden bir durumdur. Irksal farklılıklar olmakla birlikte, genel olarak 10 kadından birinde hirsutizm şikayeti vardır.
Nedenler
Hirsutizmde ana sorun, ‘erkek hormonları’ dediğimiz, ‘androjen’lerin fazlalığıdır (hiperandrojenizm) veya kıl köklerinin normal düzeylerdeki androjenlere çok daha duyarlı olmasıdır. Hiperandrojenizm ya yumurtalık ya da böbreküstü bezi kaynaklıdır. En önemli androjen hormonu testosterondur. Erkeklerde normalde yüksek seviyelerde testeosteron bulunur. Kadınlarda ise düşük seviyelerde olması gerekir
Nedenler
‘Polikistik Over Sendromu’ (PCOS): Kadınlarda fazla androjen üretiminin en sık nedenidir.
Cushing Sendromu: ‘Kortizol’ hormonunun yüksek olmasına bağlı gelişen bir tablodur.
Konjenital Adrenal Hiperplazi: Böbreküstü bezlerinden kortizol ve androjenleri de içeren ‘steroid’ adı verilen hormonların fazla üretilmesine bağlı doğumsal bir sorundur.
Hiperprolaktinemi: Prolaktin beyinde hipofiz bezinden salgılanır. Fazla ise böbreküstü bezinden androjenik hormon olan dihidroepiandrosteron sülfat (DHEA-S) üretimini uyarır.
Tümörler: Yumurtalık ve böbreküstü bezlerinin androjen salan tümörleri hirsutizme neden olur.
İlaçlar: Bazı ilaçlar yan etki olarak hirsutizme neden olabilir.
Açıklanamayan nedenler: %20 hirsutizm hiçbir şekilde açıklanamaz. Nedenin, kıl kökünde androjen duyarlılığında bozukluk olduğu düşünülmektedir. PCOS ile beraber hirsutizmin %90’ından sorumludur.
Perimenapoz: Menopoz öncesi ve sonrası birkaç yıl hirsutizm görülebilir. Yumurtalık fonksiyonları azalsa da böbreküstü bezinden androjen üretiminin devam etmesine bağlıdır.
Virilizasyon
Daha ciddi sağlık problemleri de hirsutizme neden olabilir. Androjenlerin çok fazla olduğu ve hirsutizm dışında başka şikayetlere neden olduğu duruma ‘virilizasyon’ denir. Virilizasyon bulguları ise şunlardır:
Risk faktörleri
Birçok durum hirsutizm görülme sıklığını arttırır.
Aile öyküsü: PCOS, konjenital adrenal hiperplazi gibi hastalıklar ailesel eğilim gösterir.
Irk: Akdeniz, orta doğu ve güney asya ırklarında açıklanamayan nedenlerle olan hirsutizm daha sık görülür.
Obezite: Fazla yağ dokusu artmış androgen kaynağıdır. Bu da hirsutizm derecesini arttırır.
Ne zaman doktora başvurmalı?
Hirsutizm aniden gelişirse, varolan kıllarda koyulaşma ve sertleşme olursa, PCOS şikayetleriniz varsa, şikayetler sizi tedavi almaya yönlendirecek kadar rahatsız ediyorsa doktora gitmelisiniz.
Tanı
Öykü, fizik muayene ve tetkikler ile tanı netleşir.
Öykü
Detaylı öykü alınmalıdır. Öyküde adetlerle ilgili bilgiler, diğer şikayetler ve ilaç kullanımı önemlidir.
Fizik muayene
Vücut genelinde yaygın kıllanma varsa buna ‘Hipertrikoz’ denir. Bu tablonun hirsutizmden ayırdedilmesi gerekir.
Hirsutizm tanısında en belirleyici faktör, tüylerin karekterinde ve uzama hızındaki değişikliklerdir. Ferriman ve Gallwey adlı bir skorlama sistemi yaygın kabul görmese de bazen kullanılır. Androjen etkisindeki 9 bölge kıllanma durumuna göre ‘sıfır’ (sert, siyah kıl yok) ile ‘dört’ (yaygın sert, siyah kıl varlığı) arasında skorlanır. Skor >8 ise ‘hirsutizm’ tanısı konur.
Tetkikler
Öykünüz, yaşınız, diğer şikayetleriniz, kişisel durumunuz ve fizik muayene bulgularına göre doktorunuz hangi testlerin istenileceğine karar verir.
Tedavi
Hiçbir tedavi yöntemi tamamen kıllanmayı yok etmez. Ancak, kılların daha yavaş uzamasını ve miktarının azalmasını sağlar.
Yaşam tarzı değişiklikleri
Kilolu veya obez iseniz öncelikle yaşam tarzınızı değiştirmeniz gerekir. Sağlıklı beslenme alışkanlıkları kalıcı olmalı ve egzersiz yaşamınızın bir parçası haline gelmelidir.
Kozmotik yöntemler ve kişisel bakım
Hormonal bozukluk saptanmayan kişilerde kozmotik yöntemler ve kişisel bakım uygulanır:
Fiziksel yöntemler: Fazla kılları almaya veya daha az görünür kılmaya yönelik uygulamalardır: Ağda, renk açıcılar, kıl uzamasını yavaşlatan kremler
Elektroliz epilasyon (İğneli epilasyon): Minik bir iğne ile kıl köklerine tek tek elektrik akımı verilerek hasarlanır. Küçük yüzey alanlarında tercih edilir. Tekrarlayan uygulamalar ile etkinliği %15-50 arasındadır.
Lazer epilasyon: Kıl kökleri, lazer kullanarak hasarlanır. İğneli epilasyona göre daha hızlı, daha az ağrılı, ancak, daha pahallıdır. Etkinlik %80’dir. Tekrarlayan uygulamalar gerekir. Lazer tedavisi ilaç ihtiyacını yok etmez. Sadece varolan kıllara etkilidir. Yenisinin çıkmaması için diğer tedaviler devam edilmelidir.
İlaçlar
İlaç tedavileri, hirsutizm nedeni ve derecesine göre değişir. İlaçlar en az ortalama 6 ayda etkinlik göstermeye başlar.
Kombine doğum kontrol hapları: En sık kullanılan ilaçlardır. .
Antiandrojen ilaçlar: Androjen üretimini baskılar veya etkisini bloke edereler. En sık kullanılan ajan spironolaktondur. Orta derecede etkindir. Bazen doğum kontrol hapları ile beraber verilir. Gebelik planlayanda önerilmez. .
Topikal krem: Eflornitin içeren krem sadece yüzde etkilidir. Lazer epilasyon etkinliğini arttırmak için kullanılabilir. Yeni kıl büyümesini yavaşlatır, ancak varolanlarına etkili değildir.