Hormonal doğum kontrolü nedir?
Gebeliği önlemek için hormonların kullanıldığı hap, enjeksiyon, vajinal halka, rahim içi araç gibi herhangi bir yönteminin kullanılmasına ‘Hormonal Doğum Kontrol Yöntemleri’ denir. Birkaç çeşit hormonal doğum kontrol yöntemi vardır. Kimi östrojen ve progesteron içerir. Kimi sadece progesteron içerir. Yöntemler arasındaki fark kullanım kolaylıkları ve yan etkileridir.
Doğum kontrol yöntemleri arasında hormonal yöntemler gebeliği önleme konusunda çok etkindir. Ancak, hormonal doğum kontrol yöntemlerin cinsel temasla bulaşan hastalıklardan korumaz.
Hormonal doğum kontrol yöntemleri gebeliği nasıl önler?
İçerdikleri hormonları vücuda salarak öncelikle yumurtlamayı baskılarlar. Ayrıca vajen salgısını daha kıvamlı hale getirerek sperm hareketlerini azaltır ve rahim iç döşemesini incelterek döllenmiş yumurtanın yerleşmesine izin vermezler.
Kaç tip hormonal doğum kontrol yöntemi vardır?
Ülkemizde 4 tip hormonal doğum kontrol yöntemi mevcuttur. Bunlar:
- Doğum Kontrol Hapları
Doğum kontrol hapları hergün alınır. Unutulması gebe kalma riskini arttırır. Doğum kontrol hapları ya yedi gün ya da dört gün hormon içermeyen hapların olduğu paketler şeklindedir. Bu hormon içermeyen hapların olduğu günler, kişinin adet gördüğü dönemdir. Adet kanaması olmasını istemeyenler hormon içermeyen hapları pas geçerek diğer kutuya direk devam edebilir. Çoğu doğum kontrol hapı hem östrojen hem de progesteron içerir. Sadece progesteron içeren doğum kontrol hapları da vardır.
- Vajinal Halka
Bükülebilen plastik bir vajinal halka üç hafta vajende kalır. Vajinal halka hem östrojen hem de progesteron içerir. Bu hormonlar halkadan vajene salınarak etki gösterir.
- Enjeksiyonlar
İğne şeklindeki hormonal doğum kontrol yöntemleri bir aylık ve üç aylık şeklindedir.
- Hormon Salan Rahim İçi Araç
Hormon salan rahim içi araç, sadece progesteron içerir. Kullanım süresi beş yıl içindir.
Hangi hormonal doğum kontrol yöntemi en doğru yöntemdir?
Sizin için en doğru yöntemi doktorunuzla görüşerek belirlemelisiniz. Hangi yöntemin sizin için en iyisi olduğuna karar vermek için önce yöntemlerin kullanım şekli, yan etkileri, başka bir sağlık problemi olup olmadığı, ne kadar süreli bir korunma istediğiniz gibi birçok konuyu netleştirmeniz gerekir. Kullanılacak yöntemin adetinizi nasıl etkileyeceğini de öğrenmelisiniz.
Doğum kontrol hapları ne kadar etkindir?
Hem östrojen hem progesteron içeren kombine doğum kontrol hapları düzenli kullanıldıklarında ilk bir yıl içinde gebe kalınma oranı %1’den azdır. Ancak, unutulması söz konusu olursa ilk bir yıl içinde gebe kalınma oranı %9’a kadar çıkar.
Doğum kontrol haplarının gebelikten korunma yanında başka sağlığa yararları var mıdır?
Hem östrojen hem progesteron içeren kombine doğum kontrol haplarının sağlık açısından ek olumlu etkileri de vardır. Bunlar şunlardır:
- Adet kanamalarını düzene sokar, kanama süresini kısaltır, kanama miktarını azaltır.
- Adet sancısını azaltır.
- Rahim, yumurtalık ve kalın barsak kanser riskini azaltır.
- Sivilce ve kıllanmaya iyi gelirler.
- Aşırı adet kanaması ve adet sancısı nedeni olan bazı durumlarda (myom, adenomyozis, endometriozis) tedavide kullanılırlar.
Hormonal doğum kontrol yöntemler herkez için uygun mudur?
Hayır. Bazı kadınlar hem östrojen hem progesteron içeren kombine doğum kontrol haplarını kullanmamalıdır. Kombine doğum kontrol hapları şu durumlarda önerilmez:
- 35 yaş ve sigara içen: Bu grup kalp krizi ve inme riski taşır.
- Lohusalar: Süt miktarında ve bebeğin emmesinde sorun yoksa lohusalık sonrası (doğum sonrası altı hafta) kullanılabilirler. Süte geçiş oranları çok çok azdır.
- Damarda pıhtı (trombüs) oluşumu veya inme öyküsü olanlar
- Meme kanser tedavi öyküsü veya meme kanseri olanlar
- Düzensiz ve fazla adet kanaması olanlar: Bir yönteme karar vermeden önce kanama nedeninin incelenmesi gerekir.
- Karaciğer hastalığı olanlar: Östrojen içeren yöntemler bazı karaciğer hastalıklarını ağırlaştırabilir.
- Kalp hastalığı olanlar
- Özellikle görsel şikayetlere neden olan migreni olanlar
- Hipertansiyonu olanlar ise ancak düzenli doktor kontrolünde kullanabilirler.
Doğum kontrol haplarının en sık yan etkileri nelerdir?
Kombine doğum kontrol haplarının en sık görülen olası yan etkileri şunlardır:
- Başağrısı
- Bulantı
- Meme hassasiyeti
- Ara kanama: Bu durum aslında geçicidir. Vücudun hormon seviyelerine uyum sürecinde, yani ilaç başlandıktan sonraki ilk birkaç ayda görülür. İlaç kesilmez ve devam edilirse ara kanama da biter.
Kaç tip doğum kontrol hapı vardır? Doğum kontrol hapları nasıl kullanılır?
Ülkemizde 21-günlük ve 28-günlük tabletler içeren kombine doğum kontrol hapları bulunmaktadır. Dünyada ise bunların yanında 90-günlük doğum kontrol hapları da vardır. Bizdeki formlara bakacak olursak içerik ve kullanım şekilleri şöyledir:
21-günlük doğum kontrol hapları:
Kutulardaki 21 tabletin içeriği aynıdır. Aynı doz ve tipte östrojen ve progesteron içerirler. 21 gün boyunca hergün aynı saatte, tercihan tok karnına bir tablet alınır. Kutu bitince yedi gün beklenir ve sonra diğer kutuya geçilir. İlaç kullanmadığınız yedi günlük dönemde adet kanamanız olacaktır.
28-günlük doğum kontrol hapları:
28 gün boyunca hergün aynı saatte, tercihan tok karnına bir tablet alınır. İlacın markasına bağlı olarak ilk 21 veya ilk 24 tablet hem östrojen hem progesteron içerir. Geriye kalan tabletler, yine ilacın markasına bağlı olarak sadece östrojen veya demir gibi gıda takviyesi içerebileceği gibi hiçbir içeriği olmayan tabletler de olabilir. Bir kutu bittikten sonra ara vermeden diğer kutuya başlanır. Adet kanaması, östrojen ve progesteron içeren tabletler bittikten sonra görülür.
Başka bir ilaç alırken doğum kontrol hapı kullanabilir miyim?
Bazı ilaçlar hormonal doğum kontrol haplarının etkinliğine olumsuz etkilidir. Bunlar:
- Sara nöbeti ilaçları (antikonvülzanlar)
- Bazı verem (tüberküloz) ilaçları: rifampin ve rifabutin
Bu ilaçları kullanıyorsanız doktorunuza danışmalısınız. Doğum kontrol hapı kullanırken bu grup ilaca başlama ihtiyacı olursa bunu da doktorunuza bildirmelisiniz.
Doğum kontrol hapını unutursam ne olur?
Bu durumda kesinlikle ilacı bırakmamalısınız. Bir gün unutursanız aklınıza geldiğinde unuttuğunuz hapı ve o gün almanız gerekeni normal düzeninde alın. Bir gün koruyuculuktan bir şey kaybettirmez. İki gün unutursanız unuttuklarınızı iki gün boyunca teker teker alıp normal düzene de devam etmelisiniz. İki gün unutmak ilacın kaçıncı günlerinde olduğunuza göre değişir. Bunu doktorunuza danışmalısınız. Güvende olmak için kalan kutu boyunca kondom kullanın. İlacı unuttuğunuz dönemde ilişki yaşadıysanız ertesi gün hapı kullanabilirsiniz.
Doğum kontrol yöntemi olan vajinal halka nedir? Nasıl kullanılır?
Kişinin kendi yerleştirebileceği, bükülebilen plastik bir malzemeden oluşan vajinal halka vajenin üst kısmına yerleştirilir. Türkiye’de piyasada sadece bir markanın ürünü bulunur (Nuvaring®, MSD) Reçetesiz alınabilir. Kişi uygulamayı prospektüse bakarak veya doktoru tarafından anlatılarak öğrenebilir.
Vajinal halka üç hafta vajende kalır. Sonra çıkartılıp bir hafta sonra yenisi yerleştirilir. Bu bir haftalık süre adet kanamasının olduğu dönemdir. Eğer adet kanaması olması istenmiyorsa üç haftada bir vajinal halka aralıksız olarak yenilenir.
İlişki sırasında vajinal halka çıkartılmaz. İlişki öncesi ve sonrası halkanın yerinde olduğu kontrol edilmelidir. Halka çıkartılırsa veya düşerse 3 saate kadar gebelikten korunma açısından sorun olmaz.
Doğum kontrol yöntemi olan vajinal halkanın yan etkisi nedir?
Vajinal halka ile şu yan etkiler görülebilir:
- Başağrısı
- Bulantı
- Meme hassasiyeti
- Vajinal akıntı
- Vajende rahatsızlık hissi
- Ara kanama
Doğum kontrol iğneleri çeşittir? Nasıl uygulanırlar? Yan etkileri nelerdir?
İğne şeklindeki hormonal doğum kontrol yöntemleri bir aylık (Mesigyna®, Bayer) ve üç aylık (Depo Provera®, Pfizer) şeklindedir. Kalçadan, kas içine uygulanırlar. Üç aylık iğne sadece progesteron içerir. Aylık iğne ise hem östrojen hem de progesteron içerir.
İğneler ilk başlarken adetin birinci-üçüncü günleri arası yapılır. Bu tarih takvime kaydedilir ve aylık iğne için her ay veya üç aylık iğne için üç ayda bir aynı tarihte tekrarlanır. İlk uygulamadan sonraki bir ay koruyuculukları yoktur.
En sık ara kanama görülür. Ancak birkaç ay içinde kesilir. Aylık iğnede adet düzeni bozulmaz. Üç aylık iğne de ise uzun kulllanımda adet kesilebilir.
Hormon salan rahim içi araç nasıl etkilidir? Nasıl uygulanır? Ne kadar etkindir? Yan etkisi nedir?
Hormon salan rahim içi araç, sadece progesteron içerir. Türkiye’de bulunan tek bir ürün vardır (Mireva®, Bayer). Bunun kullanım süresi beş yıldır. Rahim içine düzenli olarak salınan progesteron sayesinde döllenmeye engel olarak gebelikten korur. Ayrıca, rahim ağzından salınan salgının akışkanlığını azaltarak sprem geçişini zorlaştırır. Rahim içi dokuyu eda saldığı progesteron etkisiyle incelterek yuvalanmaya uygun olmayan hale getirir.
Doktorunuz tarafından rahim içine yerleştirilir. Beş yıl sonunda çıkartılmalıdır. En etkili geri dönüşümlü doğum kontrol yöntemidir. İlk bir yıl içinde gebe kalma oranı < %1’dir. Uzun dönemde doğum kontrol hapları veya vajinal halkaya göre 20 kat daha etkindir. Zaman içinde kanama miktarını iyice azaltır. Bazı hastalar için bu istenmeyen bir durumdur. Yanlış bir algı ile menopoz gibi algılanır. Oysa ki yumurtalıktan hormon üretimine hiçbir etkisi yoktur.