Tanım

‘Sendrom’ bir grup şikayet ve bulgunun bir arada olduğu durum demektir.

PCOS’da yumurtalıklarda (overler) birçok minik (< 8 mm çaplı), içi sıvı dolu kesecikler (kist=folikül) bulunur. ‘Polikistik’ çok sayıda kist demektir.

Mekanizma

Beyin, yumurtalık ve rahim içi doku arasındaki döngüde bozulma sonucu yumurtlama olmaz. Adetler düzensizleşir. Androjen hormonu artarak şikayetlerin çoğuna neden olur.

Nedenler

Tam olarak PCOS’nun neden kaynaklandığı bilinmemektedir. Rol oynadığı düşünülen etkenler şunlardır:

• İnsülin fazlalığı: Aandrojen üretimini arttırır, kilo artışına neden olur.
• Enflamasyon: Düşük derecede olan enflamasyon yumurtalıkları uyararak androjen üretiminde artışa ve kalp-damar hastalıklarına neden olur. .
• Genetik: Ailenin kadın bireylerinde PCOS olması kişide görülme sıklığını arttırır.
• Androjen fazlalığı: Androjenler, folikül gelişimine engel olup yumurtlamayı baskılar. Kıllanma ve sivilcelenmeye neden olur.

Şikayetler

Ultrasonografik olarak yumurtalıkları polikistik görünümde olanların ne kadarında PCOS gelişeceğini bilmek mümkün değildir. Bu görünümde olanların yarısından fazlasında hiçbir başka şikayet bulunmaz.  

• Adet sıklığında azalma: Çoğu hasta yılda 8’den az adet olur.
• Ertek tipi kıllanma: %70 görülen bu şikayette bıyık bölgesi, çene, göğüs ve karın ön duvar ve karın ön duvarında koyu, yoğun, sert kıllanma izlenir.
• Sivilcelenme (Akne): Androjenler cildi daha yağlı yaparak sivilcelerde artışa neden olur. Sadece yüzde değil, sırt ve göğüste de sivilceler görülür.
• Kilo artışı: PCOS’lu kadınların %80 kadarı fazla kilolu veya obezdir.
• Erkek tipi saç dökülmesi: Saçlı deride alın ve tepe noktada saçlar incelir ve dökülür.
• Yama tarza kalın, kadifemsi koyu cilt lekeler (akantozis nigrikans)

Komplikasyonlar

PCOS birçok sağlık problemi için risk artışına neden olur:

İnfertilite: PCOS kadınlarda infertilitenin en sık nedenlerinin başında gelir. 

Metabolik sendrom: Yüksek kan şekeri, hipertansiyon, yüksek LDL ve trigliserid ve düşük HDL’ye neden olur. Bu faktörlerin birarada olmasına ‘Metabolik Sendrom’ denir ve kalp hastalığı, diyabet ve inme riskini arttırır. 

Alkole bağlı olmayan steatohepatit: Karaciğerde yağ birikimine bağlı gelişen ciddi bir karaciğer enflamasyonudur.

Uyku apnesi: Uykuda kısa süreli nefes alıp vermenin durması durumudur.  

Depresyon, anksiyete, yeme bozuklukları: Hem hormonal dengesizlik hem de fiziksel şikayetler ruh halinde bozukluklara neden olabilir.

Endometriyum kanseri: Yıllarca progesteronun az olmasına bağlı karşılanmamış östrojen uyarısına maruz kaldığından endometriyum kanser riski artar.

PCOS hernekadar üreme çağında görülse de uzun dönemdeki komplikasyon riskleri yaşla artar.

Tanı

Fizik muayene, jinekolojik muayene ve yaş, şikayetler ve kişisel durumuna göre istenilecek  tetkikler belirlenir. Adet gecikmesi olduysa gebelik testi tüm üreme çağı kadında mutlak istenir.

Tanı kriterleri

Üç kriterden ikisinin olması tanı koydurucudur:

1. Yüksek androjen düzeyleri: kan değerleri veya işaret eden fizik muayene bulguları (hirsutizm, akne, erkek tipi saç dökülmesi)
2. Adet düzensizliği: Sık veya seyrek adet veya hiç adet görmeme
3. Polikistik överler

Komplikasyon tanısı

PCOS tanısı alırsanız komplikasyonları belirlemek amacıyla ek tetkikler gerekebilir.

PCOS tedavisi nedir?

PCOS’de tedavi şikayete yöneliktir. Tedavi ile hastalık iyileşmez, ancak şikayetler geriler. Uygulanacak tedavi, şikayetler, çocuk sahibi olma isteği ve uzun dönemdeki sağlık risklerine göre belirlenir.

Tedavi seçenekleri

PCOS’da tedavi, şikayete yönelik olup yaşam tarzı değişiklikleri ile başlayan, adet düzeni, sivilcelenme, kıllanma veya gebelik isteyenler için yumurtlama tedavisi için farklı seçenekler vardır.   

Yaşam tarzı değişiklikleri

Yaşam tarzı değişiklikleri çoğu hastada ilaç ihtiyacına gerek olmadan şikayetleri geriletir. 

Doğum kontrol hapları

En sık kullanılan ve en temel tedavi yöntemi, doğum kontrol haplarıdır. Hastalığı iyileştirmez, ancak birçok PCOS şikayetine iyi gelirler. Adetler düzelir, kıllanma ve sivilcelenme azalır. Ayrıca, uzun dönemde PCOS’da artan rahim kanseri riskine karşı koruyucudur.

Anti-androjen ilaçlar

En sık kullanılan ajan spironolakton ve bazı tip kombine doğum kontrol haplarıdır.  

Progestinler

Her ay 10-14 gün kullanılmalıdır. Çoğunlukla tercih edilen ajan medroksiprogesteron veya doğal progesterondur.

Gebelikten de korunmak isteyenlere mini-pill veya progesteron içeren spiraller önerilir.

Diğer tedaviler

Metformin: İnsülin direnci olanlarda kan şekerini düzenleyici metabolik etki ile adetleri de düzene sokar.

Antibiyotik: Lokal veya ağızdan tedavi olarak verilir.

Epilasyon: Anti-androjen tedavi yeni kıl çıkmasını önler, varolanlara etkili değildir. Bu durum için önerilen metodlar lazer ve epilasyondur.

PCOS ve çocuk isteği

PCOS olan çoğu kadın gebe kalabilir. Özellikle kilolu olmayan PCOS kadınlarda infertilite sorunu olmaz. Kilolu ve obezlerin zayıflaması ile adetler düzene girer ve yardıma gerek olmadan kadınlar kendiliğinden gebe kalabilir. 

Gebe kalınmasına yardımcı olmak için ‘ovulasyon indükleyici’ ilaçlar (yumurtlama tedavisi) kullanılır. İnsülin direnci olanlarda metformin de eklenir. PCOS en iyi tedavi edilebilen infertilite nedenidir.

PCOS ve gebelik seyri

Gebe kaldıktan sonra PCOS bazı gebelik sorunları açısından risk artışına neden olur.